ضمانت نامه های بانکی

با گسترش روزافزون تجارت داخلی و بین المللی ، قراردادهای خرید و فروش کالا و خدمات و فعالیت های پیمانکاری افزایش یافته است و در این موارد بانک های داخلی و بین المللی نقش عمده ای را ایفا می نمایند به همین جهت مشکلات حقوقی بانکی رو به افزایش است. به همین ازجمله اقداماتی که بانک ها جهت تسهیل امورمشتریان خود انجام میدهند و نقش و اهمیت فزاینده ای در تجارت و اقتصاد دارد ، صدور ضمانت نامه های ارزی و ریالی میباشد که جز لاینفک بانک ها بوده و از نوع عملیات بانکی و در گروه خدمات بانکی میباشد.

ضمانت نامه چیست؟

ضمانت نامه عبارت است تعهد به پرداخت مبلغی مشخص وجه نقد که به عنوان تضمین اجرای قرارداد پایه داده می شود و یک تعهد مستقل از قرارداد اصلی بوده و ایرادات مربوط به قرارداد پایه نسبت به این ضمانت نامه قابل استماع نمی باشد.ضمانت نامه های بانکی در حقوق ایران سندی است که توسط بانک و برخی از موسسات صادر می شود و پیرو آن بانک متعهد می شود تا در صورتیکه ضمانت خواه در ایفای  تعهدات قرارداد پایه و اصلی خود تخلف و قصور نمود ، ذینفع با اعلام مراتب تخلف ضمانت خواه به بانک و مطالبه وجه ضمانت نامه به صورت کتبی در مدت اعتبار ضمانت نامه ، بانک یا موسسه مبلغ مندرج در ضمانت نامه را به ذینفع بپردازد.هدف از صدور ضمانت نامه جبران خسارت و پوشش ریسک قراردادی  میباشد که در این خصوص دستورالعمل ناظر به ضمانت نامه بانکی ریالی مصوب سال 1396 توسط شورای پول و اعتبار که در ماده 1، ضمانت نامه بانکی بدین صورت تعریف شده است ؛ضمانت نامه بانکی سندی است که به موجب آن موسسه اعتباری به طور غیرقابل برگشت متعهد می شودبه محض اعلام ومطالبه هر میزان از وجه مندرج در آن توسط ذینفع ، بارعایت مفاداین دستورالعمل،وجه مطالبه شده را به ذینفع پرداخت نماید و ذینفع در ابتدا نقشی در آن ندارد و درواقع طلب ضمانت نامه اعتباری است.ضمانت نامه های بانکی یک نوع سند تجاری محسوب ونتیجتا رعایت برخی مقررات شکلی از جمله امضاو تایید صاحبان امضای مجاز بانک ها ،الصاق و ابطال تمبر مالیاتی ،پرداخت کارمزد و… در مورد آن الزامی است و مستند به بند 2 ماده 15 قانون عملیات بانکی بدون ربا صدور و تایید و قبول ضمانت نامه ارزی و ریالی  جهت مشتریان از جمله وظایف ذاتی نظام بانکی میباشد و در این خصوص بانک ها از ضمانت خواه سودی نمیگیرند و صرفا کارمزد دریافت می کنند.فرم های ضمانت نامه های بانکی توسط بانک مرکزی و یا سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تهیه می شود و استفاده از این فرم های متحد الشکل توسط بانک ها و وزارت خانه و شرکت های دولتی الزامی است و تمام موارد ضمانت نامه در سامانه بانک مرکزی ثبت می شود و علی رغم مجوز صدور ضمانت نامه توسط بانک ها و موسسات مستند به قانون عملیات بانکی بدون ربا و قانون پولی و بانکی و دستورالعمل ناظربه ضمانت نامه های بانکی و شرایط عمومی پیمان و آیین نامه معاملات دولتی  ، در هیچ کجای قوانین مار الذکر در مورد ماهیت و آثار و قواعد حاکم بر آن اشاره ای نشده است حال آنکه در قراردادهای خصوص و دولتی ضمانت نامه های بانکی نقش مهمی را در انعقاد و تضمین قراردادها ایفا می نمایند.ضمانت نامه های بانکی ذاتا یک سند تجاری و تعهد به نفع ثالث میباشد که در آن بانک با ضمانت خواه یا تسهیلات گیرنده قراردادی غیرقابل فسخ و غیرقابل برگشت منعقد می نماید که در راستای رابطه ضمانت خواه با ذینفع(رابطه پایه ) میباشد و ارتباط بانک با ذینفع و با رابطه ضامن و ذینفع ، اصل استقلال ضمانت نامه بانکی از قرارداد اصلی و پایه حاکم است لذا ضمانت نامه دارای 4 رکن میباشد که عبارتند از ؛ضمانت خواه که متقاضی ضدور ضمانت نامه و تسهیلات گیرنده است ، ذینفع که شخصی است که ضمانت نامه به نفع او صادر می شود ، ضامن که بانک ها و موسسات اعتباری بوده که اقدام به صدور ضمانت نامه می نمایند ، رابطه پایه وقراردادی که بر اساس آن ضمانت نامه اصدار می شود و نکته حائز اهمیت آن است که ممکن است موضوع ضمانت نامه بانکی ، ضمانت از دین موجود نباشد و چه بسا حتی دینی نیزوجود نداشته باشد و هیچ گاه هم وجود نیاید که در این خصوص آرایی از هیات عمومی دیوان عالی کشور صادر شده که موید این مطلب میباشد.اصل استقلال ضمانت نامه بانکی از ویژگی های با اهمیت این سندتجاری محسوب میشود که بانک به عنوان ضامن تعهد جدیدی را به عهده گرفته است و به محض مطالبه ذینفع ضمانت نامه متعهد به پرداخت مبلغ مندرج در ضمانت نامه است و نتیجه آن اصل عدم توجه به ایرادات میباشد که بانک صادر کننده ضمانت نامه نمی تواند در مقابل ذینفع به بطلان قرارداد اصلی یا انحلال یا فسخ یا تفاسخ آن استناد نماید که ماده 12 دستورالعمل ناظر به ضمانت نامه ریالی صریحا به موضوع استقلال ضمانت نامه های بانکی اشاره نموده است. با توجه به کارکرد روز افزون ضمانت نامه ها در تجارت ،ضمانت نامه های بانکی انواع مختلفی دارند که عبارتند از ؛ضمانت نامه شرکت در مناقصه و مزایده،ضمانت نامه پیش پرداخت ،ضمانت نامه استرداد کسور وجه الضمان،ضمانت نامه حسن انجام کار و تعهدات ، ضمانت نامه پرداخت ،ضمانت نامه متقابل و همچنین ضمانت نامه ها می تواند قابل تمدیدو غیرقابل تمدیدبوده وضمانت نامه مشروط و یا بدون قید وشرط باشد و حتی ضمانت نامه قابل فسخ و غیرقابل فسخ و قابل انتقال و غیرقابل انتقال باشد.مطلب حائر اهمیت و کاربردی در مورد ضمانت نامه بانکی موضوع آثار آنها وچگونگی وکیفیت رسیدگی به اختلافات و دعاوی ناشی از آن میباشد و نظر به سازکار ضمانت نامه و عملکرد آن ذینفع می تواند با رعایت شرایط مقرر درقرارداد وارائه اسنادومدارک و مطابقت ظاهری اسناد،وجه ضمانت نامه را مطالبه کند و قاعده مطالبه آنست که مطالبه وجه ضمانت نامه موکول به تخلف ضمانت خواه از اجرای تعهدات قراردادی میباشد و اساسا ضمانت نامه،تضمین وتامینی برای ذینفع برای تخلفات ضمانت خواه میباشد.پس ازضبط ومطالبه وجه ضمانت نامه توسط ذینفع به صورت کتبی در مدت اعتبار آن و بارعایت شرایط مقرر، بانک میبایست به بررسی مطالبه و مطابقت ظاهری اسنادو مدارک اقدام نموده و در صورت انطباق ، بلافاصله مبلغ را بپردازد و البته بانک میبایست این موضوع را به اطلاع ضمانت خواه برساند.برای مطالبه ضمانت نامه هم می توان به دایره اجراییه ثبت مراجعه نمود و هم مسیر دادگاه و محاکم قضایی را طی کرد عمده دعاوی ضمانت نامه های بانکی دردادگاه و نهاد داوری مربوط به دعاوی ذینفع علیه بانک مبنی بر ابطال ضمانت نامه یا عدم پرداخت آن و همچنین دعاوی مربوطه از جانب ضمانت خواه علیه ذینفع و بانک میباشد و اگر به هر دلیلی ضمانت خواه یا تسهیلات گیرنده مدعی مطالبه ناروا و متقلبانه و یا خالی از وجه ذینفع باشدامکان جلوگیری ازپرداخت آن توسط بانک رانداردو می تواند با توسل به دادگاه صالح تقاضای دستور موقت و توقف عملیات را بخواهد و سپس خواسته اصلی خود مبنی بر ابطال و یا فسخ قرارداد پایه یا ضمانت نامه و یا اتمام موضوع و انجام تعهدات را از همان دادگاه درخواست کند

رضا عبدالمحمد وکیل پایه یک دادگستری