در این مقاله از سایت رضا عبدالمحمد، به زبان ساده ، به موضوع “بخشش مهریه با دست نوشته یا همان سند عادی” می پردازیم. اینکه آیا بخشیدن مهریه با یک نوشته ساده بین زن و شوهر اعتبار دارد یا نه؟ چه شرایطی باید داشته باشد تا از نظر قانونی درست باشد؟ اصلاً فرق “ابراء” و “هبه” در بخشیدن مهریه چیست و کدام بهتر است؟ در این صفحه می خوانید که چطور یک سند عادی برای بخشش مهریه تنظیم کنید که بعداً دچار مشکل نشوید و بدانید که با بخشیدن مهریه، چه اتفاقی برای دیگر حقوق مالی شما مثل نفقه یا ارث می افتد. همچنین به سوالات متداول شما درباره بخشش مهریه پاسخ می دهیم تا با آگاهی کامل در این مورد تصمیم بگیرید. پس اگر می خواهید بدانید بخشش مهریه با یک نوشته ساده چه حکمی دارد، این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.
تعریف حقوقی مهریه و جایگاه آن در عقد نکاح
مهریه حقی مالی است که به موجب عقد نکاح، به ملکیت زن در می آید. طبق ماده 1082 قانون مدنی: “به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.” این حق مالی، در عقد نکاح دائم و موقت برای زن در نظر گرفته می شود و می تواند عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد. عندالمطالبه بودن مهریه به این معناست که زن هر زمان که اراده کند، می تواند آن را از شوهر مطالبه کند و در این صورت، طبق ماده 1085 قانون مدنی، می تواند تا زمان دریافت مهریه از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند (حق حبس). در مقابل، عندالاستطاعه بودن مهریه به این معناست که پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی مرد است.
انواع بخشش مهریه
زن به عنوان مالک مهریه، می تواند تمام یا بخشی از آن را به شوهر خود ببخشد. بخشش مهریه می تواند به دو صورت کلی ابراء و هبه انجام شود. درک تفاوت های این دو نوع بخشش از منظر حقوقی بسیار مهم است:
- ابراء: ابراء به معنای صرف نظر کردن از حق است. در ابراء مهریه، زن ذمه شوهر را از دین مهریه بری می کند و دیگر نمی تواند از بخشش خود رجوع کند. ماده 289 قانون مدنی بیان می دارد: “ابراء عبارت از این است که داین از حق خود به اختیار صرف نظر نماید.”
- هبه: هبه به معنای بخشیدن بلاعوض مال به دیگری است. در هبه مهریه، زن مهریه خود را به شوهر می بخشد، اما امکان رجوع از بخشش در شرایط خاصی وجود دارد. بر اساس مواد 806 و 807 قانون مدنی، در هبه غیر معوض، واهب (زن) می تواند از هبه رجوع کند، مگر اینکه هبه به یکی از ارحام نسبی تا درجه دوم (پدر، مادر، فرزندان و…) باشد یا عین موهوبه از ید متهب (شوهر) خارج شده باشد. در هبه معوض، که در آن شرط عوض شده باشد، رجوع از هبه امکان پذیر نیست.
بخشش مهریه با سند عادی
شاید برای شما سوال باشد که منظور از سند عادی چیست؟ در پاسخ این سوال میتوانیم بگوییم : سند عادی به هر نوشته ای گفته می شود که توسط اشخاص معمولی تنظیم شده باشد، بدون اینکه در دفاتر اسناد رسمی یا نزد مامورین رسمی به ثبت رسیده باشد. در واقع یک نوشته ساده است که بین دو یا چند نفر تنظیم و امضا می شود. مثلاً یک قولنامه دستی بین خریدار و فروشنده، یک رسید پرداخت پول، یا حتی یک نامه معمولی.
اعتبار سند عادی در بخشش مهریه
سوالی که پیش می آید این است که آیا بخشش مهریه با سند عادی اعتبار دارد؟ اصول کلی حاکم بر اسناد در مواد 1284 به بعد قانون مدنی بیان شده است. سند عادی، سندی است که توسط اشخاص تنظیم می شود، بدون اینکه در اداره ثبت اسناد یا نزد مامورین رسمی تنظیم شده باشد. در پاسخ به سوال مطرح شده باید گفت که بخشش مهریه با سند عادی در صورتی که انکار و تردیدی از سوی زوج نسبت به آن صورت نگیرد معتبر است و در رویه قضایی نیز پذیرفته می شود. البته در صورت انکار زوج، اثبات اصالت سند عادی بر عهده زوجه خواهد بود که می تواند از طریق شهادت شهود یا ارائه امارات و قرائن دیگر صورت گیرد.
شرایط صحت بخشش مهریه با سند عادی
برای اینکه بخشش مهریه با سند عادی صحیح باشد، باید شرایط ماهوی صحت معاملات رعایت شود. این شرایط بر اساس قواعد عمومی قراردادها (مواد 190 به بعد قانون مدنی) عبارتند از:
- اهلیت زوجه: زوجه باید برای بخشش مهریه، اهلیت داشته باشد. یعنی بالغ، عاقل و رشید باشد.
- قصد و رضای زوجه: بخشش مهریه باید با قصد و رضای کامل زوجه انجام شود و نباید ناشی از اکراه، اجبار یا اشتباه باشد.
- معین بودن موضوع بخشش: مهریه ای که بخشیده می شود باید مشخص و معین باشد.
تفاوت ابراء و هبه در بخشش مهریه با سند عادی
در بخشش مهریه با سند عادی، تفاوت ابراء و هبه در قابلیت رجوع از بخشش است. اگر زن در سند عادی، مهریه خود را ابراء کند، دیگر نمی تواند از آن رجوع کند. اما اگر مهریه خود را در قالب هبه ببخشد، در شرایط خاصی می تواند از بخشش خود رجوع کند. این شرایط در ماده 803 قانون مدنی بیان شده است.
برای مثال اگر مهریه وجه نقد باشد و شوهر آن را خرج کرده باشد، دیگر امکان رجوع از هبه وجود ندارد. در عمل، تشخیص اینکه قصد زوجه از تنظیم سند عادی ابراء بوده یا هبه، بر عهده دادگاه است که با توجه به الفاظ به کار رفته در سند، اوضاع و احوال و سایر قرائن، قصد واقعی زوجه را احراز می کند. رای وحدت رویه شماره 769 مورخ 1397/4/19 هیئت عمومی دیوان عالی کشور بر لزوم احراز قصد واقعی زوجه از تنظیم سند تاکید دارد.
نحوه تنظیم سند عادی بخشش مهریه
مندرجات ضروری در سند عادی بخشش مهریه
برای اینکه بخشش مهریه به صورت دست نوشته یا تایپ شده، معتبر باشد، باید مندرجات ضروری زیر در آن قید شود:
- مشخصات کامل زوجین: شامل نام و نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی، تاریخ تولد و آدرس.
- مشخصات دقیق مهریه: شامل میزان مهریه، نوع آن (سکه، وجه نقد، ملک و…)، عندالمطالبه یا عندالاستطاعه بودن آن.
- قید صریح نوع بخشش: باید به طور واضح مشخص شود که بخشش مهریه به صورت ابراء است یا هبه. استفاده از عباراتی مانند “ذمه زوج را از پرداخت مهریه بری می کنم” نشان دهنده ابراء و عباراتی مانند “مهریه خود را به زوج هبه می کنم” نشان دهنده هبه است.
- تاریخ دقیق تنظیم سند.
- امضای زوجه: امضای زوجه در ذیل سند الزامی است.
- امضای دو شاهد عادل و بالغ (اختیاری اما توصیه می شود): اگرچه بخشش مهریه بدون شاهد هم معتبر است، اما حضور شهود و امضای آنها در ذیل سند، اعتبار آن را تقویت می کند و در صورت بروز اختلاف، می تواند به اثبات اصالت سند کمک کند.
نکات کلیدی در تنظیم سند عادی برای جلوگیری از ابطال
برای جلوگیری از ابطال سند عادی بخشش مهریه، رعایت نکات زیر ضروری است:
- نگارش دقیق و بدون ابهام: متن سند باید به گونه ای نگارش شود که هیچ گونه ابهامی در خصوص نوع بخشش، میزان مهریه بخشیده شده و قصد و رضای زوجه وجود نداشته باشد.
- تصریح به نوع بخشش: همانطور که گفته شد، باید به طور واضح در سند قید شود که بخشش مهریه به صورت ابراء است یا هبه.
- احراز اهلیت و رضایت زوجه: قبل از تنظیم سند، باید از اهلیت زوجه (بلوغ، عقل و رشد) و رضایت کامل او برای بخشش مهریه اطمینان حاصل شود.
- حضور شهود: حضور دو شاهد عادل و بالغ و امضای آنها در ذیل سند، اگرچه الزامی نیست، اما به شدت توصیه می شود.
آثار حقوقی بخشش مهریه با سند عادی
سقوط تعهد زوج نسبت به پرداخت مهریه
مهم ترین اثر حقوقی بخشش مهریه، سقوط تعهد زوج نسبت به پرداخت آن است. بر اساس مواد 264 به بعد قانون مدنی، یکی از راه های سقوط تعهدات، ابراء است. با بخشش مهریه، تعهد زوج نسبت به پرداخت آن ساقط می شود و دیگر نمی تواند مورد مطالبه زوجه قرار گیرد.
تاثیر بخشش مهریه بر سایر حقوق مالی زوجه
سوالی که مطرح می شود این است که آیا بخشیدن مهریه قبل از طلاق یا بعد از آن، تاثیری بر سایر حقوق مالی زوجه مانند نفقه، ارث، اجرت المثل ایام زوجیت و نحله دارد؟ پاسخ منفی است. بخشش مهریه هیچ تاثیری بر این حقوق ندارد. نفقه، ارث، اجرت المثل و نحله حقوق مستقلی هستند که به موجب قانون به زوجه تعلق می گیرند و ارتباطی به مهریه ندارند. مواد 1102 به بعد قانون مدنی در خصوص نفقه و مواد 940 به بعد قانون مدنی در خصوص ارث به طور صریح به این موضوع اشاره دارند.
امکان رجوع از بخشش در هبه با سند عادی
همانطور که گفته شد، در هبه مهریه، امکان رجوع از بخشش در شرایط خاصی وجود دارد. ماده 803 قانون مدنی شرایط رجوع از هبه را بیان کرده است. برای مثال، اگر مهریه عین معین باشد و هنوز در مالکیت شوهر باشد، زن می تواند از هبه رجوع کند. اما اگر مهریه وجه نقد باشد و شوهر آن را مصرف کرده باشد، دیگر امکان رجوع از هبه وجود ندارد. اثبات شرایط رجوع از هبه در دادگاه بر عهده زوجه است.
آنچه راجب بخشش مهریه با سند عادی خواندیم
خلاصه ای از اعتبار و شرایط بخشش مهریه با سند عادی
بخشش مهریه با سند عادی در صورتی که شرایط قانونی آن رعایت شود، معتبر است. این شرایط شامل اهلیت زوجه، قصد و رضای او، معین بودن موضوع بخشش و نگارش دقیق سند با ذکر نوع بخشش (ابراء یا هبه) است. در صورت انکار زوج، اثبات اصالت سند عادی بر عهده زوجه خواهد بود. در ابراء، امکان رجوع از بخشش وجود ندارد، اما در هبه، تحت شرایط خاصی، زن می تواند از بخشش خود رجوع کند.
توصیه های کاربردی برای زوجه در تنظیم سند عادی بخشش مهریه
- مشورت با وکیل مهریه: قبل از هر اقدامی، توصیه میکنیم با یک وکیل مهریه مشورت کنید تا از حقوق خود به طور کامل آگاه شوید و سند بخشش مهریه را به طور صحیح تنظیم کنید.
- تنظیم دقیق و شفاف سند: سند بخشش مهریه باید به طور دقیق و شفاف تنظیم شود و هیچ گونه ابهامی در آن وجود نداشته باشد.
- احراز شرایط صحت بخشش: قبل از تنظیم سند، از اهلیت خود و رضایت کامل برای بخشش مهریه اطمینان حاصل کنید.
- ثبت سند در دفترخانه اسناد رسمی (اختیاری): اگرچه بخشش مهریه با سند عادی معتبر است، اما برای استحکام بیشتر و رسمیت بخشیدن به آن، می توانید سند را در دفترخانه اسناد رسمی نیز ثبت کنید.
سوالات متداول بخشش مهریه به وسیله سند عادی
آیا بخشش شفاهی مهریه اعتبار دارد؟
بخشش شفاهی مهریه از نظر قانونی فاقد اعتبار است و قابل استناد در مراجع قانونی نیست. بخشش مهریه حتما باید به صورت کتبی و با رعایت شرایط قانونی باشد.
اگر زوجه بعد از بخشش مهریه پشیمان شود، چه می تواند بکند؟
اگر بخشش مهریه به صورت ابراء باشد، امکان رجوع وجود ندارد. اما اگر به صورت هبه باشد، در شرایط خاصی (ماده 803 قانون مدنی) زوجه می تواند از هبه رجوع کند.
آیا بخشش مهریه در دوران عقد و قبل از شروع زندگی مشترک امکان پذیر است؟
بله، بخشش مهریه در دوران عقد نیز امکان پذیر است و از نظر قانونی منعی ندارد.
آیا بخشش مهریه تاثیری در طلاق توافقی دارد؟
در طلاق توافقی، زوجین در مورد تمام مسائل مالی و غیرمالی از جمله مهریه توافق می کنند. بخشش مهریه می تواند یکی از توافقات زوجین در طلاق توافقی باشد.
آیا برای بخشش مهریه با سند عادی، حتماً باید به وکیل مراجعه کرد؟
اگرچه الزامی به مراجعه به وکیل نیست، اما به دلیل پیچیدگی های حقوقی، توصیه می شود برای تنظیم سند عادی بخشش مهریه با یک وکیل متخصص مشورت کنید.
آیا می توان مهریه عندالاستطاعه را با سند عادی بخشید؟
بله، بخشش مهریه عندالاستطاعه نیز با سند عادی امکان پذیر است و تفاوتی با مهریه عندالمطالبه ندارد.
اگر مهریه ملک باشد، آیا می توان آن را با سند عادی بخشید؟
بله، اگر مهریه ملک باشد می توان آن را با سند عادی به صورت هبه بخشید ولی برای انتقال رسمی ملک نیاز به تنظیم سند رسمی در دفاتر اسناد رسمی می باشد.
آیا بخشش مهریه در مقابل دریافت حق طلاق صحیح است؟
بله، زن می تواند در ازای بخشش مهریه، از شوهر وکالت در طلاق (حق طلاق) بگیرد. این توافق در قالب صلح یا هبه معوض امکان پذیر است.
آیا بخشش مهریه مانع از مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت می شود؟
خیر، بخشش مهریه هیچ ارتباطی به اجرت المثل ایام زوجیت ندارد و زن می تواند در صورت احراز شرایط قانونی، اجرت المثل را نیز مطالبه کند.
اگر زوج پس از تنظیم سند عادی بخشش مهریه، فوت کند، تکلیف مهریه بخشیده شده چه می شود؟
اگر بخشش مهریه به صورت ابراء باشد، با فوت زوج، تعهد او نسبت به پرداخت مهریه به طور کامل ساقط شده است. اما اگر به صورت هبه باشد، وراث زوجه می توانند تحت شرایطی، برای رجوع از هبه اقدام کنند.
