یکی از مهم‌ترین بخش از فعالیت‌های تجاری، حمل و نقل کالا میباشد، لیکن با وجود پیشرفت‌های بسیار در فناوری و توسعه زیر ساخت‌های حمل و نقل، همیشه احتمال بروز مخاطره برای محموله‌ها امکان پذیر است. بیمه باربری یا حمل و نقل کالا با پوشش متناسب، اطمینان از در امان بودن کالا را در مقابل ریسک‌های احتمالی فراهم مینماید. با بیمه‌نامه باربری، شرکت بیمه متعهد میگردد که در برابر حق بیمه دریافتی، اگر در روند حمل و نقل کالا از یک نقطه به نقطه دیگر در نتیجه وقوع خطرهای احتمالی کالا تلف گردیده و متحمل خسارت شود، زیان وارده را جبران نماید.
بیمه باربری
بیمه باربری یکی از پرکاربردترین بیمه ها میباشد. بیمه نامه باربری پوششی است که در آن بیمه گر در مقابل اخذ و دریافت حق بیمه، تعهد نموده که هزینه های خسارات وارده به محموله بیمه گذار را تادیه و پرداخت نماید. پوشش بیمه بار مشمول خطراتی میباشد که به هنگام حمل و نقل بار از مبدا به مقصد درج شده در بیمه نامه رخ دهد. این مخاطرات ممکن است سبب تلف شدن یا وارد شدن خسارت به بار گردند. همچنین چنانچه بیمه گذار طبق قوانین بین المللی متحمل پرداخت هزینه گردد، زیان وارده به کالا از جانب بیمه باربری جبران شده و هزینه های آن نیز تادیه میگردد.
انواع بیمه باربری
تقسیم بندی بیمه های باربری در ایران بر مبنای موارد ذیل انجام میشود:
محدوده تردد: (داخلی، خارج، ترانزیتی)، براساس نوع وسیله نقلیه، براساس نوع پوشش بیمه ای
انواع بیمه باربری بر مبنای مبدا و مقصد کالاها
یکی از اساسی ترین تقسیم بندی ها در بیمه باربری، تقسیم بندی بر مبنای محدوده تردد و حمل بار میباشد. بر بیمه باربری را بر مبنای محدوده جغرافیایی میتوان به نحو ذیل تقسیم نمود:
- بیمه باربری وارداتی:
بیمه‌نامه باربری وارداتی برای محمولاتی صادر شده که از یک یا چندین کشور مختلف به مقصد کشور ایران حمل میگردند و با عنایت و وفق قوانين کشور خرید اين نوع از بيمه باربری براي واردكنندگان اجباری خواهد بود.
- بیمه باربری صادراتی:
بیمه‌نامه باربری صادراتی برای محمولاتی صادر شده که از مبداء ایران به مقصد کشور های دیگر حمل خواهند شد. این نوع بیمه بار هم اجباری بوده و نوع بیمه آن با توجه به شرایط فروش معین میگردد.
- بیمه باربری ترانزیت:
بیمه نامه باربری ترانزیت برای محمولاتی صادر میگردد که از یک یا چند کشور خارجی به یک یا چند کشور خارجی دیگر حمل میگردد، به بیان دیگر در این بیمه نامه، مبدا و مقصد حمل کالای بیمه شده ایران نمیباشد ولی کشور ایران در مسیر حمل قرار دارد و کالاها در محدوده مرزهای ایران حمل میگردند.
- بیمه باربری داخلی:
بیمه باربری داخلی برای محمولاتی صادر شده که از یک یا چندین مبدا در داخل ایران به مقصد دیگر کشورها حمل گردد، فلذا مبدا و مقصد این نوع بیمه باربری در داخل کشور قرار دارد و همچنین بیمه باربری داخلی مطابق شرایط و مقررات داخل کشور بوده و بر مبنای تراضی بیمه‌گر و بیمه‌گذار قادر است خطرات مختلفی را تحت پوشش خود قرار دهد.
انواع بیمه باربری بر مبنای نوع وسیله حمل کالا
به غیر از محدوده تردد، بیمه باربری بر مبنای وسیله حمل و نقل هم به سه دسته تقسیم می گردد:
- بیمه باربری دریایی: در این نوع بیمه باربری عموما وسیله حمل بار مشمول کشتی، لنج، یارج و دبه میباشد و از نوع بیمه باربری صادرات و واردات خواهد بود.
- بیمه باربری زمینی: از پر کاربرد ترین بیمه باری در ایران محسوب شده که در اکثر موارد جهت حمل بارهای داخلی و ترانزیت بار استفاده خواهد شد. به عبارتی هر محموله ای که به نحو زمینی و توسط کامیون ها یا قطار حمل میگردد، تحت پوشش این بیمه قرار خواهد گرفت.
- بیمه باربری هوایی: در این نوع از بیمه نامه خطرات ناشی از حمل و نقل بار توسط هواپیما ها تحت پوشش قرار خواهد گرفت.
انواع خسارت در بیمه باربری بر اساس بیمه نامه‌های باربری
از آنجایی که بیمه باری داخلی علی الخصوص از نوع بیمه باری زمینی، پرکاربرد ترین بیمه باربری میباشد، فلذا آشنایی با خطرات تحت پوشش آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در این نوع از بیمه باربری عموما خطر تصادف، تصادم وسیله نقلیه و آتش سوزی بر روی وسیله نقلیه بیمه خواهند شد. با توافق بیمه‌گر و بیمه‌گذار میتوان خطرات بارگیری و تخلیه محموله، پرتاب شدن محموله از روی وسیله، سرقت، برخورد و تصادف محموله با اجسام خارجی، زلزله، سیل، انفجار و صاعقه را نیز بیمه مینماید.
معرفی پوشش‌های بیمه باربری
بر مبنای نوع پوشش بیمه ای میتوان بیمه باربری را در ۴ دسته مختلف قرار داد. این دسته ها بنام کلوز A، B و C شناخته میشوند که یک دسته دیگر هم بنام Total loss وجود دارد. هر کدام از این دسته ها خطرات و ریسک های مختلفی را تحت پوشش قرار خواهند داد.
- خطرات تحت پوشش شرایط C :
شامل انواع آتش سوزی، انفجار، واژگونی، غرق، به گل نشستن یا از ریل خارج شدن وسیله حمل زمینی، تصادف با اجسام خارجی، تخلیه کالا در بندر اضطراری، زیان همگانی و …. خواهد شد.
- خطرات تحت پوشش شرایط B :
علاوه بر تمامی خطرات تحت پوشش شرایط C شامل مواردی مانند خطرات زلزله، آتشفشان، صاعقه، در دریا افتادن کالاها از کشتی، آبدیدگی از آب شور و شیرین به دلیل ورود آب دریا به شناور، وسیله حمل زمینی، کانتینر و انبار کالا و تلف کامل هر بسته از کالا در هنگام بارگیری یا تخلیه از شناور خواهد شد.
- خطرات تحت پوشش شرایط A :
بیمه باربری تحت پوشش شرایط A از کامل ترین نوع پوشش بیمه باربری بوده که مشمول تمامی خطراتی که در جریان حمل، محموله را تهدید مینماید، خواهد شد.
- بیمه باربری خسارات کلی (total loss):
این نوع از بیمه باربری فقط خسارت از بین رفتن تمام و کامل محموله را تحت پوشش قرار خواهد داد و هنگامی مورد استفاده قرار میگیرد که کالا در یک حادثه به شکل کلی و کامل از بین برود و هزینه تعمیر یا نجات آن بیش از ارزش آن کالا باشد.
مواردی که تحت پوشش بیمه باربری نیستند
الف) تلف گشتن، آسیب دیدن یا هزینه قابل انتصاب به سوء عمل ارادی از جانب بیمه‌گذار
ب) نشت و ریزش عادی، کسری معمولی وزن یا حجم و یا فرسودگی و پوسیدگی معمولی کالای بیمه شده
ج) تلف گشتن، آسیب دیدن یا هزینه ناشی از کافی نبودن و یا مناسب نبودن نحوه بسته بندی و آماده نمودن کالای بیمه شده جهت حمل، به شرط آنکه بسته بندی یا آماده نمودن کالا پیش از شروع بیمه انجام شده یا به واسطه بیمه‌گذار یا کارکنان وی انجام گردیده باشد و تحمل حوادث احتمالی در سفر را نداشته باشد.
د) تلف و یا آسیب دیدن یا ایجاد هزینه به سبب عیوب ذاتی یا ماهوی مورد بیمه
ه) تلف و یا آسیب دیدن یا هزینه که به موجب آن تاخیر اتفاق افتاده باشد، حتی چنانچه این تاخیر ناشی از خطرات بیمه شده بوده باشد.
و) عدم وجود شرایط دریانوردی کشتی یا شناور یا مناسب نبودن کشتی و شناور برجهتای حمل کالای مورد بیمه
ز) مناسب نبودن کانتینر یا وسیله حمل برای حمل سالم مورد بیمه
ح) بروز شرایطی مانند جنگ و یا اعتصاب
نحوه دریافت خسارت بیمه باربری
بیمه باربری معمولا خسارات متفاوتی که محتمل است در جریان حمل بار رخ دهد را تحت پوشش قرار خواهد داد. بیمه‌گذار میبایست به محض اطلاع از وقوع خسارت مراتب آن را در سریع ترین فرصت و حداکثر ظرف مهلت ۵ روز به سازمان بیمه اعلام نماید و درخواست اعزام و بازدید کارشناس بیمه را از محموله خسارت دیده را ابراز نماید و در نهایت کارشناس بیمه جهت تعیین میزان خسارت به محل اعزام خواهد شد.
جهت دریافت خسارت و رو به رو نشدن با مشکل باید نکات ذیل را رعایت نمایید
- در هنگام وقوع خسارت، میبایست از هر نوع سازش و مصالحه با مسئول بروز خسارت امتناع گردد.
- هر نوع اقدام درستی که برای رفع یا به حداقل رساندن خسارت تاثیر گذار باشد، باید انجام گردد.
- حق اقامه دعوی بر علیه حمل کنندگان و تحویل گیرندگان محموله و یا هر شخص ثالثی میبایست محفوظ باشد.
- هرگاه از سلامتی کامل محموله بیمه شده اطمینان حاصل نشود، نباید رسیدی را بدون قید و شرط به متصدیان حمل تحویل نمود بلکه میبایست در بارنامه یا رسیدی که به متصدیان حمل تحویل میگردد حق مطالبه خسارت را درج و محفوظ نگه دارند.
- هنگام تحویل گرفتن محموله بیمه شده، زیان یا آسیبی محرز نباشد، بیمه‌گذار یا نمایندگان و یا ذی‌نفعان او نیز میبایست حداکثر ظرف مدت سه روز از تاریخ تحویل گرفتن محموله و اطلاع از خسارت، مراتب را به شکل کتبی با پست یا اظهارنامه به متصدیان حمل اعلام نمایند.