مهریه، حقی شرعی و قانونی برای زنان در ازدواج است که به محض جاری شدن صیغه عقد، به آن ها تعلق می گیرد. این حق، پشتوانه ای مالی برای زن محسوب می شود و او می تواند در هر زمان که بخواهد، آن را از همسر خود مطالبه کند. متاسفانه، در برخی موارد، زوجین از پرداخت مهریه خودداری می کنند یا توانایی پرداخت آن را به صورت یکجا ندارند. در چنین شرایطی، قانون گذار راهکاری را پیش بینی کرده است که به موجب آن، زوجه می تواند با مراجعه به مراجع قانونی، برای وصول مهریه خود، اموال زوج را توقیف کند.
در این مقاله، قصد داریم به صورت جامع و کاربردی، به بررسی فرآیند توقیف اموال برای مهریه بپردازیم. از شرایط و مدارک لازم گرفته تا مراحل قانونی و نکات حقوقی مهم، تمامی جوانب این موضوع را به تفصیل شرح خواهیم داد. هدف ما این است که پس از مطالعه این مقاله، درک کاملی از حقوق خود در زمینه مهریه و نحوه و آشنایی با راه های توقیف اموال برای مهریه برای وصول آن داشته باشید.
چه اموالی را می توان برای مهریه توقیف کرد؟
به طور کلی، هر مالی که دارای ارزش اقتصادی باشد و بتوان آن را به پول تبدیل کرد، قابلیت توقیف برای مهریه را دارد، مگر اینکه جزو مستثنیات دین باشد. مال های قابل توقیف برای مهریه، به دو دسته کلی اموال منقول و اموال غیرمنقول تقسیم می شوند:
اموال منقول
اموال منقول، اموالی هستند که قابلیت جابجایی دارند. برخی از مهم ترین اموال منقول قابل توقیف برای مهریه عبارتند از:
- خودرو: انواع خودروهای سواری، باری و موتورسیکلت متعلق به زوج، قابل توقیف هستند.
- طلا و جواهرات: زیورآلات، سکه های طلا و سایر اشیاء قیمتی متعلق به زوج.
- حساب های بانکی: وجوه نقد موجود در حساب های جاری، پس انداز، سپرده های کوتاه مدت و بلندمدت زوج در بانک ها و موسسات مالی و اعتباری.
- سهام و اوراق بهادار: سهام شرکت ها در بورس اوراق بهادار یا شرکت های خصوصی، اوراق قرضه و سایر اوراق بهادار متعلق به زوج.
- حقوق و دستمزد: بخشی از حقوق و مزایای ماهیانه زوج، با رعایت شرایط قانونی، قابل توقیف است. طبق قانون، معمولاً تا یک چهارم حقوق و دستمزد زوج (پس از کسر کسورات قانونی و هزینه های ضروری زندگی) برای مهریه قابل توقیف است. در مواردی که زوج، افراد تحت تکفل دیگری نیز داشته باشد، این میزان می تواند به یک پنجم یا حتی کمتر کاهش یابد. تشخیص نهایی میزان دقیق قابل توقیف، بر عهده قاضی پرونده است.
- طلب از اشخاص ثالث: اگر زوج از شخص دیگری طلبکار باشد، زوجه می تواند با معرفی این طلب به دادگاه، آن را برای مهریه خود توقیف کند.
اموال غیرمنقول
اموال غیرمنقول، اموالی هستند که قابلیت جابجایی ندارند و به زمین متصل هستند. برخی از مهم ترین اموال غیرمنقول قابل توقیف برای مهریه عبارتند از:
- ملک مسکونی: آپارتمان، خانه ویلایی، زمین و هر نوع ملک مسکونی دیگر متعلق به زوج.
- ملک تجاری: مغازه، دفتر کار، پاساژ و هر نوع ملک تجاری دیگر متعلق به زوج.
- زمین: زمین های کشاورزی، باغ ها و سایر اراضی متعلق به زوج.
تعریف مستثنیات دین و نقش آن در توقیف اموال
همانطور که اشاره شد، برخی از اموال زوج، حتی اگر دارای ارزش اقتصادی باشند، به دلیل اینکه جزو مستثنیات دین هستند، قابل توقیف برای مهریه نیستند. مستثنیات دین، اموالی هستند که برای ادامه زندگی حداقلی زوج و افراد تحت تکفل او ضروری هستند و قانون گذار، توقیف آن ها را ممنوع کرده است.
هدف از تعیین مستثنیات دین، حمایت از زوج و خانواده او در برابر مشکلات مالی و حفظ حداقل های زندگی برای آن ها است. این قانون، مانع از آن می شود که فرد به دلیل بدهی مهریه، تمام دارایی خود را از دست بدهد و زندگی او و خانواده اش مختل شود.
لیست کامل مستثنیات دین مطابق با قانون
ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، به طور دقیق، مصادیق مستثنیات دین را مشخص کرده است. این موارد عبارتند از:
- منزل مسکونی: یک واحد منزل مسکونی که در شان عرفی زوج در حالت اعسار او باشد و به طور واقعی مورد سکونت وی و خانواده اش قرار گیرد.
- اثاثیه منزل: لوازم ضروری زندگی که برای رفع نیازهای اولیه زوج و افراد تحت تکفل او لازم است، مانند یخچال، اجاق گاز، فرش، تلویزیون و… . البته این لوازم نباید لوکس و تجملی باشند.
- آذوقه: مواد غذایی مورد نیاز زوج و افراد تحت تکفل او به میزانی که عرفاً برای مدتی مشخص ذخیره می شود.
- کتب و ابزار علمی: کتاب ها، جزوات و ابزارهای علمی و تحقیقاتی که برای اهل علم و تحقیق، متناسب با شان آن ها ضروری باشد.
- وسایل و ابزار کار: ابزار و وسایلی که کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر افراد برای امرار معاش خود و خانواده شان به آن ها نیاز دارند.
- تلفن: یک خط تلفن ثابت یا همراه که مورد نیاز زوج باشد.
- ودیعه مسکن: مبلغی که به عنوان ودیعه اجاره مسکن به موجر پرداخت شده است، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون ودیعه، موجب عسر و حرج (سختی و مشقت) برای زوج شود و واحد مسکونی مورد اجاره، متناسب با شان عرفی او در حالت اعسار باشد.
نکته مهم: در صورت فوت زوج، دیون او از ماترک (اموال باقی مانده از متوفی) پرداخت می شود و مستثنیات دین به وراث او می رسد.
مراحل توقیف اموال برای مهریه: گام به گام
برای توقیف اموال زوج بابت مهریه، دو مسیر قانونی پیش روی زوجه قرار دارد: اقدام از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی و اقدام از طریق دادگاه خانواده. در ادامه، مراحل هر یک از این روش ها را به صورت جداگانه و با جزئیات بیشتر در قالب عنوان های H4 همراه با توضیحات تکمیلی بررسی می کنیم:
توقیف اموال از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی:
این روش، به دلیل سرعت بیشتر و هزینه کمتر، در مواردی که اموال زوج به طور کامل مشخص است و زوجه به دنبال راهکاری سریع برای وصول مهریه خود می باشد، گزینه مناسب تری است.
۱-مراجعه به دفترخانه ازدواج و درخواست صدور اجراییه:
زوجه با در دست داشتن اصل سند ازدواج (قِباله) به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد نکاح در آن به ثبت رسیده است، مراجعه می کند. سپس درخواست صدور اجراییه برای مهریه مندرج در سند ازدواج را به صورت کتبی به سردفتر ارائه می دهد. سردفتر پس از بررسی اسناد و احراز هویت زوجه، نسبت به صدور اجراییه اقدام می کند. اجراییه سندی رسمی است که به موجب آن، اجرای ثبت مکلف به وصول مهریه از زوج می شود. اجراییه در واقع سندی است که به موجب آن، اداره اجرای ثبت اسناد رسمی، مکلف می شود تا نسبت به وصول طلب زوجه (مهریه) از زوج اقدام کند. این سند، مهم ترین مدرک برای شروع فرآیند توقیف اموال از طریق اجرای ثبت است.
۲-مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد رسمی و ثبت درخواست توقیف اموال:
زوجه با در دست داشتن اجراییه صادره از دفترخانه و مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) به اداره اجرای ثبت اسناد رسمی محل سکونت خود (یا محلی که اموال زوج در آن واقع شده است) مراجعه می کند. فرم درخواست توقیف اموال را تکمیل و به همراه اجراییه و مدارک شناسایی به متصدی مربوطه تحویل می دهد. در این فرم، زوجه مشخصات اموالی که قصد توقیف آن ها را دارد (در صورت اطلاع) قید می کند. سپس هزینه های اجرایی مربوطه (معادل نیم عُشر مبلغ مهریه) را پرداخت می کند. پس از آن درخواست زوجه ثبت و پرونده اجرایی تشکیل می شود. در این مرحله، زوجه باید هزینه های اجرایی را پرداخت کند. این هزینه ها معمولاً معادل نیم عُشر مبلغ مهریه است و برای تشکیل پرونده و انجام اقدامات قانونی توسط اجرای ثبت دریافت می شود.
۳- ابلاغ اجراییه به زوج و اعطای مهلت 10 روزه برای پرداخت مهریه:
اجرای ثبت، اجراییه را به زوج ابلاغ می کند. ابلاغ به دو صورت واقعی (تحویل مستقیم به شخص زوج) یا قانونی (الصاق در محل سکونت یا ارسال از طریق پست) انجام می شود. به موجب اخطاریه ابلاغ شده، به زوج 10 روز مهلت داده می شود تا نسبت به پرداخت مهریه اقدام کند. ابلاغ اجراییه به زوج، به او فرصت می دهد تا از درخواست زوجه برای توقیف اموال مطلع شود و در صورت تمایل، ظرف 10 روز نسبت به پرداخت مهریه اقدام کند.
۴- شناسایی و توقیف اموال زوج:
در صورتی که زوج در مهلت 10 روزه نسبت به پرداخت مهریه اقدام نکند، اجرای ثبت وارد مرحله شناسایی و توقیف اموال می شود. اگر زوجه در مرحله ثبت درخواست، اموالی را معرفی کرده باشد، اجرای ثبت ابتدا به سراغ همان اموال می رود. در غیر این صورت، اجرای ثبت از طریق استعلام از مراجع ذی صلاح (مانند بانک ها، راهور، اداره ثبت اسناد و املاک) نسبت به شناسایی اموال زوج اقدام می کند. این مرحله، مهم ترین بخش فرآیند توقیف اموال است. اجرای ثبت با استفاده از اختیارات قانونی خود، اموال زوج را شناسایی و آن ها را به نفع زوجه توقیف می کند. توقیف اموال به این معناست که زوج دیگر نمی تواند اموال توقیف شده را بفروشد، منتقل کند یا در آن ها تصرفی داشته باشد.
۵- ارزیابی و کارشناسی اموال توقیف شده
پس از توقیف اموال، اجرای ثبت آن ها را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد تا ارزش آن ها تعیین شود. کارشناس با بررسی اموال، ارزش روز آن ها را تعیین و به اجرای ثبت اعلام می کند. این ارزیابی برای تعیین میزان مهریه ای که از محل فروش اموال قابل وصول است، ضروری است.
۶- برگزاری مزایده و فروش اموال توقیف شده
پس از ارزیابی اموال، اجرای ثبت برای فروش آن ها از طریق مزایده اقدام می کند. آگهی مزایده در روزنامه های کثیرالانتشار منتشر می شود و زمان و مکان برگزاری مزایده به اطلاع عموم می رسد. در روز مزایده، اموال به بالاترین قیمت پیشنهادی فروخته می شود.
۷- پرداخت مهریه از محل فروش اموال
پس از فروش اموال توقیف شده، ابتدا هزینه های اجرایی (شامل هزینه کارشناسی، هزینه برگزاری مزایده و…) از محل فروش کسر می شود و سپس مابقی آن بابت مهریه به زوجه پرداخت می شود. اگر مبلغ حاصل از فروش اموال کمتر از میزان مهریه باشد، زوجه می تواند برای مابقی مهریه خود مجدداً اقدام کند.
توقیف اموال از طریق دادگاه خانواده:
این روش، به دلیل اینکه به زوج فرصت بیشتری برای دفاع از خود می دهد و امکان شناسایی اموال پنهان شده زوج را فراهم می کند، در مواردی که اموال زوج به طور کامل مشخص نیست یا احتمال اعتراض زوج به توقیف اموال وجود دارد، مناسب تر است.
۱- مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست:
زوجه با در دست داشتن مدارک لازم (شامل اصل سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی) به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می کند. سپس دادخواست “مطالبه مهریه” و “توقیف اموال” را تنظیم و ثبت می کند. در این دادخواست، زوجه مشخصات کامل خود و زوج، میزان مهریه مندرج در سند ازدواج و اموالی که قصد توقیف آن ها را دارد (در صورت اطلاع) را قید می کند.
۲-ابلاغ دادخواست به زوج و تعیین وقت رسیدگی:
پس از ثبت دادخواست، دادگاه خانواده وقت رسیدگی تعیین می کند و دادخواست به همراه ضمائم آن (مدارک زوجه) برای زوج ابلاغ می شود. ابلاغ به دو صورت واقعی (تحویل مستقیم به شخص زوج) یا قانونی (الصاق در محل سکونت یا ارسال از طریق پست) انجام می شود.
۳- برگزاری جلسه رسیدگی و دفاع زوج:
در روز رسیدگی، زوجه باید در دادگاه حاضر شده و دلایل و مدارک خود را برای اثبات طلب مهریه ارائه دهد. زوج نیز می تواند در دادگاه حاضر شده و از خود دفاع کند. او می تواند مدارکی مبنی بر پرداخت مهریه، اعسار (ناتوانی مالی) یا مستثنیات دین بودن اموال معرفی شده ارائه دهد.
۴- صدور حکم توقیف اموال توسط قاضی:
اگر طلب مهریه برای دادگاه محرز شود (یعنی زوج نتواند مدارکی مبنی بر پرداخت مهریه ارائه دهد)، قاضی حکم به توقیف اموال زوج صادر می کند. در این حکم، مشخصات اموالی که باید توقیف شوند، قید می شود.
۵- معرفی اموال زوج به دادگاه:
پس از صدور حکم توقیف اموال، زوجه باید اموال زوج را شناسایی و به دادگاه معرفی کند. در صورتی که زوجه از اموال زوج اطلاعی نداشته باشد، می تواند از دادگاه درخواست کند تا از مراجع ذی صلاح (مانند بانک ها، راهور، اداره ثبت اسناد و املاک) استعلام کند.
۶- توقیف اموال توسط دادگاه، کارشناسی و ارزیابی:
پس از معرفی اموال توسط زوجه، دادگاه دستور توقیف آن ها را صادر می کند. سپس اموال توقیف شده توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی می شود تا ارزش روز آن ها مشخص شود.
۷- برگزاری مزایده و فروش اموال:
پس از ارزیابی اموال، دادگاه برای فروش آن ها از طریق مزایده اقدام می کند. آگهی مزایده در روزنامه های کثیرالانتشار منتشر می شود و زمان و مکان برگزاری مزایده به اطلاع عموم می رسد. در روز مزایده، اموال به بالاترین قیمت پیشنهادی فروخته می شود.
۸- پرداخت مهریه به زوجه:
پس از فروش اموال توقیف شده، ابتدا هزینه های دادرسی (شامل هزینه ابطال تمبر، هزینه کارشناسی، هزینه برگزاری مزایده و…) از محل فروش کسر می شود و سپس مابقی آن بابت مهریه به زوجه پرداخت می شود. اگر مبلغ حاصل از فروش اموال کمتر از میزان مهریه باشد، زوجه می تواند برای مابقی مهریه خود مجدداً اقدام کند.
تفاوت های کلیدی اقدام از طریق اجرای ثبت و دادگاه خانواده
| ویژگی | دادگاه خانواده | اجرای ثبت |
| سرعت | زمان برتر | سریع تر |
| هزینه | پرهزینه تر | کم هزینه تر |
| امکان اعتراض | بیشتر | محدود |
| شناسایی اموال | دادگاه می تواند برای شناسایی اموال دستور صادر کند | در صورت عدم شناسایی اموال، کارآمدی کمتری دارد |
انتخاب بهترین روش: انتخاب بین راه های توقیف اموال بابت مهریه (اجرای ثبت یا دادگاه خانواده) به شرایط خاص هر پرونده بستگی دارد. اگر اموال زوج به راحتی قابل شناسایی است و زوجه به دنبال راهکاری سریع و کم هزینه است، اجرای ثبت گزینه مناسب تری است. اما اگر اموال زوج به طور کامل مشخص نیست یا احتمال اعتراض زوج وجود دارد، اقدام از طریق دادگاه خانواده، با وجود زمان بر بودن، مطمئن تر خواهد بود. در هر صورت مشاوره با یک وکیل مهریه مجرب می تواند در انتخاب بهترین روش و پیشبرد صحیح پرونده بسیار کمک کننده باشد.
هزینه توقیف اموال برای مهریه چقدر است؟
هزینه توقیف اموال برای مهریه، شامل هزینه های دادرسی، هزینه کارشناسی (در صورت نیاز) و حق الزحمه وکیل (در صورت استفاده از وکیل) می شود.
- هزینه های دادرسی: این هزینه ها بر اساس تعرفه های قانونی تعیین می شود و شامل هزینه ابطال تمبر دادخواست، هزینه اوراق و… می شود.
- هزینه کارشناسی: در صورتی که ارزش اموال توقیف شده مشخص نباشد، دادگاه دستور به کارشناسی اموال می دهد. هزینه کارشناسی بر عهده زوجه است که بعدا میتواند این هزینه را از شوهر طلب کند.
- حق الزحمه وکیل: در صورت استفاده از وکیل، حق الزحمه او بر اساس توافق بین زوجه و وکیل تعیین می شود.
به طور کلی، هزینه توقیف اموال از طریق اجرای ثبت، کمتر از دادگاه خانواده است.
نکات مهم و سوالات متداول در خصوص توقیف اموال برای مهریه
آیا مهریه زندان دارد؟
خیر مهریه به طور مستقیم زندان ندارد. اما اگر زوج از پرداخت مهریه خودداری کند و مالی هم برای توقیف نداشته باشد و اعسار او نیز در دادگاه پذیرفته نشود، زوجه می تواند با استفاده از ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، درخواست گرفتن حکم جلب زوج برای مهریه را از دادگاه داشته باشد.
آیا می توان برای مهریه، حقوق بازنشستگی زوج را توقیف کرد؟
بله، می توان بخشی از حقوق بازنشستگی زوج را نیز برای مهریه توقیف کرد. میزان دقیق آن، با توجه به شرایط زندگی زوج و تعداد افراد تحت تکفل او، توسط قاضی تعیین می شود.
اگر زوج اموال خود را به نام شخص دیگری منتقل کند، چه باید کرد؟
اگر زوج برای فرار از پرداخت مهریه، اموال خود را به نام شخص دیگری (مثلاً اعضای خانواده خود) منتقل کند، زوجه می تواند با طرح دعوای “ابطال معامله به قصد فرار از دین”، نسبت به ابطال این معاملات و توقیف اموال اقدام کند. اثبات صوری بودن معامله و قصد فرار از دین، بر عهده زوجه است.
آیا می توان مهریه را قسط بندی کرد؟
بله، در صورتی که زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه کند. دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج و در صورت احراز اعسار او، حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد کرد.
آیا زن می تواند بدون اجازه شوهر، اموال او را برای مهریه توقیف کند؟
بله، زن برای مطالبه مهریه خود نیازی به اجازه شوهر ندارد و می تواند مستقلاً از طریق مراجع قانونی برای توقیف اموال او اقدام کند.
جمع بندی و سخن پایانی
توقیف اموال برای مهریه، فرآیندی قانونی است که به زنان کمک می کند تا به حق قانونی خود، یعنی مهریه، دست یابند. در این مقاله، تلاش کردیم تا با زبانی ساده و به دور از اصطلاحات پیچیده حقوقی، تمام جوانب این موضوع را برای شما شرح دهیم. با این حال، به دلیل پیچیدگی های مسائل حقوقی، توصیه اکید ما این است که قبل از هرگونه اقدام، حتماً با یک وکیل مهریه مجرب و متخصص در امور خانواده مشورت کنید. وکیل می تواند با بررسی دقیق شرایط شما، بهترین راهکار قانونی را به شما ارائه دهد و در تمام مراحل دادرسی، همراه و راهنمای شما باشد. به یاد داشته باشید که آگاهی از قوانین و استفاده از خدمات حقوقی تخصصی، بهترین ابزار برای احقاق حق شماست.
