جرم قتل شبه عمد در قانون مجازات اسلامی تعریف شده است. قتل شبه عمد، قتلی است که قصد قتل در آن وجود ندارد، اما به دلیل قصور، بی احتیاطی یا بی مبالاتی مرتکب، موجب مرگ فرد شده است. در خصوص مجازات این جرم، بر اساس قانون مجازات اسلامی، مرتکب قتل شبه عمد ملزم به پرداخت دیه است. همچنین، مرتکب این جرم ممکن است به یکی از مجازات های تعزیری مانند حبس نیز محکوم شود.
قانون گذار در ماده 488 قانون مجازات اسلامی، دو سال قمری از زمان وقوع جنایت را به مرتکب، برای پرداخت دیه مهلت داده است؛ مگر اینکه با اولیای دم به گونه ای دیگر توافق کنند؛ بنابراین، مجازات قتل شبه عمد، پرداخت دیه و احتمالاً یکی از مجازات های تعزیری است.
جرم قتل شبه عمد
قانون گذار، قتل را به قتل عمد، شبه عمد (غیرعمد) و خطای محض، تقسیم بندی نموده و یکی از پرسش های رایج در خصوص انواع قتل، این پرسش بوده که جرم قتل شبه عمد چیست و چه مجازاتی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش که جرم قتل شبه عمد چیست؟ باید به ماده 291 قانون مجازات اسلامی جدید، مراجعه کرد، این ماده مقرر می دارد:
جنایت در موارد زیر شبه عمدی محسوب می شود:
الف – هرگاه مرتکب، نسبت به مجنی علیه، قصد رفتاری را داشته، لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی می گردد، نباشد.
ب – هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد، مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده (302) این قانون است، به مجنی علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
پ – هرگاه جنایت، به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده، مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.
بر اساس این ماده، می توان گفت جرم قتل شبه عمد، جرمی است که در آن، مرتکب، نیت و قصد کشتن شخص دیگری را نداشته و عمل وی نیز جزو جرایم عمدی یا نوعاً، مرگ آور محسوب نمی شده؛ اما بااین وجود، به علت جهل به موضوع یا اشتباه در آن و یا به علت تقصیر و خطا، با عمل خود، منجر به فوت و مرگ شخص دیگری شده است.
تفاوت قتل عمد و قتل شبه عمد
در قتل عمد، مرتکب هم فعل را انجام می دهد و هم قصد نتیجه آن فعل را دارد. به عنوان مثال، هم با خودرو دیگری را زیر می گیرد و هم قصد دارد که این عمل وی منجر به مرگ شخص گردد. در این حالت، مرتکب قصد و اراده کامل برای انجام فعل و نتیجه آن را دارد. اما در قتل شبه عمد، شخص عمل زیر گرفتن را انجام می دهد؛ اما قصد کشتن دیگری را ندارد. به عنوان مثال، از سر بی احتیاطی یا سرعت بالا، شخص را به زیر گرفته و به قتل می رساند. در این حالت، مرتکب هرچند عمل را انجام داده، اما قصد و اراده کشتن را نداشته است.
همچنین، در قتل های عمدی، عمل نوعاً موجب مرگ می شده و شخص هم از این امر آگاهی داشته است. اما اگر شخص به این امر ناآگاه باشد و فعلی را انجام دهد که منجر به مرگ گردد، مستلزم قتل شبه عمد است. برای تشخیص اینکه عمل شخص عمدی است یا غیرعمدی، باید رکن روانی وی را مورد بررسی و مداقه قرار دهیم. در واقع، این رکن روانی است که مشخص می کند شخص قصد و اراده داشته یا خیر.
قتل شبه عمد چیست؟
قانون گذار در سه مورد، جرم را مشمول عنوان قتل شبه عمد می داند:
1) مرتکب قصد رفتار و فعل را داشته باشد، اما قصد جنایت را نداشته باشد. مثلاً دیگری را به نحوی بترساند که وی را به کاری اکراه کرده باشد، اما بر اثر این اکراه عادی، شخص سکته کرده و بمیرد.
2) در مواردی که مرتکب جهل به موضوع داشته باشد یا آنکه جهل در هویت کیفری مجنی علیه داشته باشد. مثلاً شوهر زانیه باشد و زن را در حال زنا ببیند و هر دو را بکشد درحالی که زن به اکراه تن به رابطه جنسی داده است و مرد با جهل نسبت به این موضوع، قتل را مرتکب شود. یا در رابطه با جهل به موضوع، مرتکب نداند که موضوع جنایتش انسان است یا آنکه تصور کند که متنی علیه مرده است و به وی ضربه ای بزند؛ اما وی زنده بوده و از این عمل فوت کند.
3) اگر مرتکب، تقصیری کرده باشد و جنایت به سبب آن تقصیر واقع گردد. مثلاً در یک پمپ بنزین سیگار روشن کرده و به سبب آتش سوزی، متصدی پمپ بنزین فوت شود.
در مورد تقصیر، انسان متعارف ملاک است و همین که شخص خلاف انسان متعارف رفتار کند، مرتکب تقصیر شده است. تقصیر در قانون مجازات به بی احتیاطی و بی مبالاتی و عدم مهارت و رعایت نظامات دولتی تقسیم شده است. در این رابطه باید بیان نمود که حتماً تقصیر مرتکب باید منجر به مرگ دیگری گردد.
به بیان ساده تر، بین مرگ شخص و تقصیر مرتکب رابطه انتسابی وجود داشته باشد. در همین رابطه در تبصره ماده ۵۰۴ قانون مجازات بیان شده است که اگر عدم رعایت مقررات رانندگی منجر به جنایت نشود، نمی توان فرد را مسئول دانست. مثلاً اگر راننده ای با سرعت بالا رانندگی کند و بعد موتورسیکلتی بدون رعایت حق تقدم از فرعی به اصلی بیاید و به دلیل تصادم این دو، راکب موتور فوت کند، راننده اول مرتکب قتل شبه عمد نشده است؛ چرا که مرگ راکب به تقصیر وی منتسب نیست و حتی اگر وی با سرعت پایین هم می آمد، مرگ واقع می گردید.
پس تقصیر دیده ای که منجر به مرگ خود شده است باعث می شود که مرتکب ضامن نباشد. از مثال های دیگر تقصیر می توان حفر گودال در ملک را نام برد. مثلاً الف گودالی در ملک خود حفر کند و دیگری را به ملکش دعوت نماید؛ اما از وجود گودال به وی چیزی نگوید و نامبرده در گودال افتاده و فوت کند. در این حالت وی مرتکب قتل شبه عمد شده است؛ چون انسان متعارف وجود چنین گودالی را به اطلاع دیگران می رساند.
نحوه شکایت و رسیدگی به جرم قتل شبه عمد
در خصوص نحوه شکایت و رسیدگی به جرم قتل شبه عمد، بر اساس قانون مجازات اسلامی، اولیای دم باید اقدام به تنظیم شکوائیه این جرم نمایند. در این راستا، آنها می توانند از راهنمایی و کمک یک وکیل قتل یا مشاور حقوقی نیز استفاده کنند. سپس، برای ثبت و ارسال شکوائیه به دادگاه صالح، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنند. شایان ذکر است که ایجاد حساب کاربری در سامانه ثنا برای ثبت شکایت الزامی است و این امر با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی یا نشانی اینترنتی sana.adliran.ir میسر است.
پس از دریافت شکوائیه توسط دادسرا، پرونده این جرم در دادسرا تشکیل شده و تحقیقات مقدماتی جهت کشف جرم و تعقیب متهم آغاز می گردد. چنانچه ادله اثبات جرم کافی نباشد، دادسرا اقدام به صدور قرار منع تعقیب برای متهم خواهد کرد. در غیر این صورت، دادسرا پس از صدور قرار جلب به دادرسی و همچنین صدور کیفرخواست از سوی دادستان، پرونده را برای رسیدگی و صدور حکم مجازات به دادگاه کیفری یک ارسال می نماید. اگر به وکیل قتل نیاز داشتید و یا به مشاوره نیاز داشتید برای مشاوره با شماره ۰۹۱۲۱۵۷۴۲۹۷ تماس بگیرید.
