جرم قتل شبهعمد در قانون مجازات اسلامی تعریف شده است. قتل شبهعمد، قتلی است که قصد قتل در آن وجود ندارد، اما به دلیل قصور، بیاحتیاطی یا بیمبالاتی مرتکب، موجب مرگ فرد شده است. در خصوص مجازات این جرم، بر اساس قانون مجازات اسلامی، مرتکب قتل شبهعمد ملزم به پرداخت دیه است. همچنین، مرتکب این جرم ممکن است به یکی از مجازاتهای تعزیری مانند حبس نیز محکوم شود.
قانونگذار در ماده 488 قانون مجازات اسلامی، دو سال قمری از زمان وقوع جنایت را به مرتکب، برای پرداخت دیه مهلت داده است؛ مگر اینکه با اولیای دم بهگونهای دیگر توافق کنند؛ بنابراین، مجازات قتل شبهعمد، پرداخت دیه و احتمالاً یکی از مجازاتهای تعزیری است.
جرم قتل شبهعمد
قانونگذار، قتل را به قتل عمد، شبهعمد (غیرعمد) و خطای محض، تقسیمبندی نموده و یکی از پرسشهای رایج در خصوص انواع قتل، این پرسش بوده که جرم قتل شبهعمد چیست و چه مجازاتی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش که جرم قتل شبهعمد چیست؟ باید به ماده 291 قانون مجازات اسلامی جدید، مراجعه کرد، این ماده مقرر میدارد:
جنایت در موارد زیر شبهعمدی محسوب میشود:
الف – هرگاه مرتکب، نسبت به مجنی علیه، قصد رفتاری را داشته، لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی میگردد، نباشد.
ب – هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد، مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مشمول ماده (302) این قانون است، به مجنی علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
پ – هرگاه جنایت، به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده، مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.
بر اساس این ماده، میتوان گفت جرم قتل شبهعمد، جرمی است که در آن، مرتکب، نیت و قصد کشتن شخص دیگری را نداشته و عمل وی نیز جزو جرایم عمدی یا نوعاً، مرگآور محسوب نمیشده؛ اما بااینوجود، به علت جهل به موضوع یا اشتباه در آن و یا به علت تقصیر و خطا، با عمل خود، منجر به فوت و مرگ شخص دیگری شده است.
تفاوت قتل عمد و قتل شبهعمد
در قتل عمد، مرتکب هم فعل را انجام میدهد و هم قصد نتیجه آن فعل را دارد. بهعنوان مثال، هم با خودرو دیگری را زیر میگیرد و هم قصد دارد که این عمل وی منجر به مرگ شخص گردد. در این حالت، مرتکب قصد و اراده کامل برای انجام فعل و نتیجه آن را دارد. اما در قتل شبهعمد، شخص عمل زیر گرفتن را انجام میدهد؛ اما قصد کشتن دیگری را ندارد. بهعنوان مثال، از سر بیاحتیاطی یا سرعت بالا، شخص را به زیر گرفته و به قتل میرساند. در این حالت، مرتکب هرچند عمل را انجام داده، اما قصد و اراده کشتن را نداشته است.
همچنین، در قتلهای عمدی، عمل نوعاً موجب مرگ میشده و شخص هم از این امر آگاهی داشته است. اما اگر شخص به این امر ناآگاه باشد و فعلی را انجام دهد که منجر به مرگ گردد، مستلزم قتل شبهعمد است. برای تشخیص اینکه عمل شخص عمدی است یا غیرعمدی، باید رکن روانی وی را مورد بررسی و مداقه قرار دهیم. در واقع، این رکن روانی است که مشخص میکند شخص قصد و اراده داشته یا خیر.
قتل شبه عمد چیست؟
قانونگذار در سه مورد، جرم را مشمول عنوان قتل شبهعمد میداند:
1) مرتکب قصد رفتار و فعل را داشته باشد، اما قصد جنایت را نداشته باشد. مثلاً دیگری را به نحوی بترساند که وی را به کاری اکراه کرده باشد، اما بر اثر این اکراه عادی، شخص سکته کرده و بمیرد.
2) در مواردی که مرتکب جهل به موضوع داشته باشد یا آنکه جهل در هویت کیفری مجنی علیه داشته باشد. مثلاً شوهر زانیه باشد و زن را در حال زنا ببیند و هر دو را بکشد درحالیکه زن بهاکراه تن به رابطه جنسی داده است و مرد با جهل نسبت به این موضوع، قتل را مرتکب شود. یا در رابطه با جهل به موضوع، مرتکب نداند که موضوع جنایتش انسان است یا آنکه تصور کند که متنی علیه مرده است و به وی ضربهای بزند؛ اما وی زنده بوده و از این عمل فوت کند.
3) اگر مرتکب، تقصیری کرده باشد و جنایت به سبب آن تقصیر واقع گردد. مثلاً در یک پمپبنزین سیگار روشن کرده و به سبب آتشسوزی، متصدی پمپبنزین فوت شود.
در مورد تقصیر، انسان متعارف ملاک است و همین که شخص خلاف انسان متعارف رفتار کند، مرتکب تقصیر شده است. تقصیر در قانون مجازات به بیاحتیاطی و بیمبالاتی و عدم مهارت و رعایت نظامات دولتی تقسیم شده است. در این رابطه باید بیان نمود که حتماً تقصیر مرتکب باید منجر به مرگ دیگری گردد.
به بیان سادهتر، بین مرگ شخص و تقصیر مرتکب رابطه انتسابی وجود داشته باشد. در همین رابطه در تبصره ماده ۵۰۴ قانون مجازات بیان شده است که اگر عدم رعایت مقررات رانندگی منجر به جنایت نشود، نمیتوان فرد را مسئول دانست. مثلاً اگر رانندهای با سرعت بالا رانندگی کند و بعد موتورسیکلتی بدون رعایت حق تقدم از فرعی به اصلی بیاید و به دلیل تصادم این دو، راکب موتور فوت کند، راننده اول مرتکب قتل شبهعمد نشده است؛ چرا که مرگ راکب به تقصیر وی منتسب نیست و حتی اگر وی با سرعت پایین هم میآمد، مرگ واقع میگردید.
پس تقصیر دیدهای که منجر به مرگ خود شده است باعث میشود که مرتکب ضامن نباشد. از مثالهای دیگر تقصیر میتوان حفر گودال در ملک را نام برد. مثلاً الف گودالی در ملک خود حفر کند و دیگری را به ملکش دعوت نماید؛ اما از وجود گودال به وی چیزی نگوید و نامبرده در گودال افتاده و فوت کند. در این حالت وی مرتکب قتل شبهعمد شده است؛ چون انسان متعارف وجود چنین گودالی را به اطلاع دیگران میرساند.
نحوه شکایت و رسیدگی به جرم قتل شبهعمد
در خصوص نحوه شکایت و رسیدگی به جرم قتل شبهعمد، بر اساس قانون مجازات اسلامی، اولیای دم باید اقدام به تنظیم شکوائیه این جرم نمایند. در این راستا، آنها میتوانند از راهنمایی و کمک یک وکیل قتل یا مشاور حقوقی نیز استفاده کنند. سپس، برای ثبت و ارسال شکوائیه به دادگاه صالح، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنند. شایان ذکر است که ایجاد حساب کاربری در سامانه ثنا برای ثبت شکایت الزامی است و این امر با مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی یا نشانی اینترنتی sana.adliran.ir میسر است.
پس از دریافت شکوائیه توسط دادسرا، پرونده این جرم در دادسرا تشکیل شده و تحقیقات مقدماتی جهت کشف جرم و تعقیب متهم آغاز میگردد. چنانچه ادله اثبات جرم کافی نباشد، دادسرا اقدام به صدور قرار منع تعقیب برای متهم خواهد کرد. در غیر این صورت، دادسرا پس از صدور قرار جلب به دادرسی و همچنین صدور کیفرخواست از سوی دادستان، پرونده را برای رسیدگی و صدور حکم مجازات به دادگاه کیفری یک ارسال مینماید. اگر به وکیل قتل نیاز داشتید و یا به مشاوره نیاز داشتید برای مشاوره با شماره ۰۹۱۲۱۵۷۴۲۹۷ تماس بگیرید.
