عزل ولی قهری
وقتی کودک یا شخصی که به دلیل نقص ذهنی یا فکری قادر به انجام معامله نیست، ناتوان یا محجور تلقی شود، آن شخص برای انجام امور مالی مربوط به او طبق قانون ولی قهری دارد، اما اگر چنین شخصی (ولی قهری) بنا به دلایلی به مصالح شخص رسیدگی نکند و یکی از اقارب می‌تواند عزل قهری ولی را درخواست کند و شخص دیگری جای او را بگیرد.
فرد محجور از نگاه قانون
ماده ۱۲۰۷ -اشخاص زیر از تصرف در وجوه و حقوق مالی خود ممنوع هستند: 1- صغار(کوچک) 2- فرد نارشید 3- افراد مجنون خردسالان تا زمانی که بزرگ شوند و عقلانیت خود را ثابت کنند از تصرف و دخل اموال خود ممنوع هستند، اما وقتی به رشد رسیدند، چنانچه رشد آن‌ها به اثبات برسد طبق ماده 1210 هیچ شخصی را نمی‌توان پس از رسیدن به سن بلوغ به عدم رشد یا جنون محجور نمود مگر آنکه عکس آن یعنی عدم رشد و جنون شخص ثابت شود.
تبصره 1: سن بلوغ در پسر پانزده سال کامل قمری و برای دختر نه سال کامل قمری می‌باشد. تبصره 2: در صورت اثبات رشد، می‌توان مال صغیری که بالغ شده را به او داد.
عزل ولی قهری از نگاه قانون
ماده ۱۱۸۴ اصلاحیه قانون مدنی عزل ولی و موارد عزل قیم را پیش‌بینی کرده است. بر اساس این ماده، در صورتی که ولی قهری طفل غبطه صغیر را در نظر نگیرد و مرتکب اعمالی شود که موجب ضرر مادی طفل (فرزند یا نوه) شود، به درخواست یکی از بستگان او یا به درخواست رئیس حوزه قضایی و پس از اثبات آن به دادگاه، شخص مذکور را عزل و از تصرف در اموال صغیر منع می‌کند و شخصی صالح را جایگزین او می‌کند و قیم او می‌گرداند.
موارد عزل ولی قهری
همانطور که در قسمت قبل اشاره شد در مواردی که ولی قهری نتواند به نحو مساعد امور محجور را رسیدگی کند ممکن است به دلیل همین ماده ۱۱۸۴ قانون مدنی به موارد ولی قهری اشاره کرده است. موارد عزل ولی قهری طبق این ماده عبارتند از:
- از جمله وظایف ولی قهری، انجام امور مالی و غیرمالی محجور بر حسب مصلحت و غبطه محجور است. بنابراین در صورتی که ولی قهری در امور مربوط به محجور، غبطه و مصلحت محجور را رعایت نکند، طبق ماده ۱۱۸۴ می‌توان او را عزل کرد و دادگاه برای محجور، قیم تعیین می‌کند. این مانند تجاوز و تخریب اموال فرد محجور است.
- در صورتی که قیم غیرعمد به علت کهولت سن، بیماری یا مانند آن به خوبی مسئولیت اداره امور مالی و غیرمالی را نداشته باشد و فرد مناسبی را برای این شغل تعیین نکرده باشد، دادگاه شخص دیگری را به عنوان قیم تعیین می‌کند. برای انجام موارد فوق همراه ولی قهری باشد.
سوالات متداول عزل ولی قهری
عزل ولی قهری چیست و در چه مواردی اتفاق می‌افتد؟
عزل ولی قهری به معنای برکناری پدر یا جد پدری از سمت ولایت بر فرزند صغیر یا محجور است. این امر در مواردی مانند سوء استفاده از اموال فرزند، عدم رعایت مصلحت او، یا ناتوانی در اداره امور مالی فرزند رخ می‌دهد. طبق ماده 1184 قانون مدنی ایران، دادگاه می‌تواند به درخواست یکی از اقارب یا به درخواست دادستان، ولی قهری را عزل کند.
آیا امکان نصب قیم پس از عزل ولی قهری وجود دارد؟
بله، پس از عزل ولی قهری، دادگاه می‌تواند شخص دیگری را به عنوان قیم برای اداره امور صغیر یا محجور تعیین کند. این اقدام برای حفظ منافع و مصالح فرد تحت ولایت صورت می‌گیرد. نصب قیم باید طبق مقررات قانونی و با در نظر گرفتن شرایط لازم برای قیم انجام شود.
روند قانونی برای ارائه دادخواست عزل ولی قهری چگونه است؟
برای ارائه دادخواست عزل ولی قهری، ابتدا باید به دادگاه خانواده محل اقامت صغیر یا محجور مراجعه کرد. دادخواست باید شامل دلایل و مستندات کافی برای اثبات عدم صلاحیت ولی قهری باشد. دادگاه پس از بررسی شواهد و استماع اظهارات طرفین، در صورت احراز شرایط لازم، حکم به عزل ولی قهری می‌دهد.
آیا امکان بازگشت ولایت به ولی قهری پس از عزل وجود دارد؟
در صورتی که شرایطی که منجر به عزل ولی قهری شده برطرف شود، امکان اعاده ولایت وجود دارد. این امر مستلزم ارائه درخواست به دادگاه و اثبات رفع موانع قبلی است. دادگاه پس از بررسی وضعیت جدید و اطمینان از توانایی ولی در اداره امور فرزند، می‌تواند حکم به بازگرداندن ولایت دهد.
وظایف دادستان در فرآیند عزل ولی قهری چیست؟
دادستان به عنوان مدعی‌العموم، نقش مهمی در حفاظت از حقوق صغار و محجورین دارد. طبق قانون، دادستان می‌تواند رأساً درخواست عزل ولی قهری را به دادگاه ارائه دهد. همچنین، در جریان رسیدگی به دعاوی عزل ولی قهری، دادستان می‌تواند نظرات کارشناسی خود را ارائه کرده و از حقوق فرد تحت ولایت دفاع کند.