با توجه به ماده 880 قانون مدنی، قتل عمد جزو موانع ارث محسوب می شود. در نتیجه، شخصی که مورث خود را به رعمد به قتل برساند، ائم از قتل منفرد و به شرکت، از ارث محروم می شود. اما قتل غیرعمدی مانع ارث نبوده و از موانع ارث به شمار نمی رود. افزون بر آن، قتل عمدی باید نامشروع باشد تا مانع از ارث گردد. به عبارت دیگر، قتلی که به عنوان مأمور اجرای احکام کیفری و یا از روی دفاع مشروع بوده باشد، مانع از ارث نیست.
درنتیجه، قتل عمدی و نامشروع مورث توسط وارث، مانع از دریافت ارث توسط آن وارث می شود، اما قتل غیرعمدی و قتل مشروع مانع ارث نخواهد بود.
موانع ارث
موانع ارث اموری هستند که حتی اگر شرایط ارث بردن وجود داشته باشد، مانع ارث بردن وراث از متوفی خواهند بود. به عبارت دیگر، موانع ارث شرایطی هستند که اگر محقق شوند، وراث دیگر نمی توانند از متوفی ارث ببرند.
موانع ارث به دودسته تقسیم می شوند:
- موانعی که به طور مطلق مانع ارث بردن می شوند.
- موانعی که با کاهش سهم الارث دیگری، مانع ارث بردن بیشتر او می شوند.
موانع ارث شامل چه مواردی می شوند؟
در قانون مدنی موانع ارث شامل موارد ذیل می باشند:
-
قتل مورث (متوفی)
طبق ماده 880 از قانون مدنی، اگر فردی عمدا مورث خود را به قتل برساند از ارث محروم خواهد شد. البته اگر پدر فرزند خود را به قتل برساند علاوه بر اینکه قصاص نمی شود بلکه ارث نیز به ایشان تعلق می گیرد، در صورتی که این قاعده در مورد مادر صدق نمی کند.
-
کفر
در قانون مدنی آمده است که کفر یکی از موانع ارث است؛ بدین صورت که شخص کافر از مسلمان ارث نمی برد اما شخص مسلمان از کافر ارث می برد. نکته مهم در این قاعده این است که اگر متوفی کافر بوده و در جمع ورثه ایشان فرد مسلمانی باشد، فرد مسلمان مانع از ارث بردن سایر ورثه که کافر هستند می شود. و اگر متوفی مسلمان باشد و هیچ ورثه مسلمانی نداشته باشد، فرد کافر به هیچ عنوان از ایشان ارث نمی برد و اموال فرد مسلمان به عنوان اموال بلاوارث به حاکم و بیت المال می رسد.
-
لعان
لعان بدین معنی است که مرد انتساب فرزند به خود را منکر شده و به همسر خود نیز تهمت زنا می زند. در این حالت رابطه توارث بین آن ها برقرار نشده و زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند.
-
تولد از زنا
فرزندی که از زنا متولد می شود از پدر و مادر و اقوام آن ها ارث نمی برد.
-
جنین
در ماده 878 از قانون مدنی آمده است که اگر به هنگام فوت مورث جنینی وجود داشته باشد که زنده به دنیا آمدن او در تقسیم ارث موثر باشد به این معنی که این جنین مانع از ارث بردن تمام یا برخی از ورثه باشد، تقسیم ارث تا زمان مشخص شدن وضعیت جنین انجام نمی شود.
-
غایب مفقودالاثر
طبق ماده 879 از قانون مدنی، اگر بین ورثه متوفی فرد مفقودالاثری باشد، سهم ایشان تا روشن شدن وضعیت ایشان کنار گذاشته خواهد شد.
همچنین موانعی وجود دارند که با کاهش سهم الارث دیگری، مانع ارث بردن بیشتر آنها می شوند. به طور مثال، وجود هر طبقه از طبقات ارث، مانع ارث بردن طبقه بعدی می شود و نزدیک ترین وارث به متوفی، مانع ارث بردن خویشاوندان دورتر می شود. در مقابل، محرومیت از ارث به دلیل اراده فردی، جزو موانع ارث محسوب نمی شود و فرد همچنان می تواند ارث ببرد.
در چه مواردی قتل مانع از به ارث بردن نمی شود؟
در ماده 881 از قانون مدنی در این خصوص آمده است که اگر قتل عمد زمانی اتفاق افتاد که مورث به حکم قانون یا برای دفاع از خود مرتکب این عمل شود، این قتل مانع از به ارث بردن مورث نمی گردد.
بر چه مبنایی قاتل از ارث محروم می گردد؟
قاتل بر مبنابی بی لیاقتی خود از ارث محروم شده و حتی با بخشش مورث هم ایشان ارث نمی برد. حال اگر مورث برای رهایی از درد و رنج و بدنامی به قاتل دستور دهد که ایشان را به قتل برساند، این قتل دیگر مانع از ارث نخواهد بود. اگر در مواردی نیز فردی به عمد سبب سقط شدن جنین شود، از نظر قانون این عمل قتل نیست اما براساس ماده 852 از قانون مدنی از ارث محروم خواهد شد.
معاونت در قتل عمد و محرومیت از ارث
اغلب مراجع معتقدند که معاون در قتل عمدی از ارث محروم می شود در صورتی که در این شرایط مورث مانع از ارث نمی شود. ماده 357 از قانون مجازات نیز در این رابطه می گوید که معاون در قتل عمدی مانع از ارث نمی شود.
تاثیر قتل بر فرزندان و اقوام قاتل
برخلاف قاتل که با جرم قتل از ارث محروم می شود، اولاد و اقوام قاتل محرومیتی از ارث نخواهند داشت؛ بنابراین فرزندان فردی که پدر خود را به قتل رسانده از جد مقتول ارث می برند.
قتل مورث دیوانه
همانطور که می دانید اگر قتل عمد به دلایلی بجز دفاع مشروع و حکم قانون قابل قصاص نباشد، باز هم از موانع ارث محسوب می شود. برای مثال اگر فردی مورث خود را که غیرمسلمان یا مجنون است، بکشد، ایشان قصاص نشده اما از ارث محروم خواهد شد.
قتل غیرمستقیم مورث
نکته مهم در قتل این است که تفاوتی ندارد که وارث مورث خود را بطور مستقیم یا غیر مستقیم (با مباشرت یا به تسبیب) به قتل برساند؛ در هر صورت اگر وارث با تحریک فرد فاقد اراده و اهلیت یا یک حیوان عمدا مورث را به قتل برساند، اگرچه تهدیدکننده به طور مستقیم در ارتکاب قتل مباشرت نداشته باشد اما از آنجا که سبب اقوی از مباشر است قتل عمد به ایشان نسبت داده شده و از ارث محروم خواهد شد.
قتل مورث به صورت عمدی
قتل از موانع ارث است، بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می شود، ائم از اینکه قتل به مباشرت باشد یا به تسبیب و منفرداً باشد یا به شرکت دیگری.
منظور از قتل عمدی، داشتن علم و آگاهی از ارتکاب فعل به منظور رسیدن به نتیجه آن است. انگیزه قتل تأثیری در این مطلب ندارد. چنانچه اگر کسی فرزندش را به قصد تأدیب با وسیله ای بزند که عادتاً کشنده است و منجر به قتل وی شود، از ارث او ممنوع خواهد بود.
همچنین اگر کسی مورث خود را که در بستر بیماری است و درد و رنج فراوانی می کشد، به منظور نجات از این درد و رنج (حتی به اصرار بیمار) او را بکشد، از ارث او محروم خواهد شد؛ زیرا این قتل نیز عمدی محسوب می شود.
در قتل شبه عمد و خطای محض، قاتل از ارث ممنوع نخواهد بود. البته در مورد ارث بردن قاتل خطایی از مورث مقتول، قول مشهور امامیه آن است که در این گونه قتل ها، قاتل از ترکه مقتول ارث می برد، ولی از دیه ناشی از قتل ارث نمی برد.
بیشتر بخوانید : جرم تهدید به قتل و مجازات آن
قتل توسط وارث
درصورتی که وارث در دعوایی مورث خود را شدیداً مضروب نماید، ولی مورث در مسیر انتقال به بیمارستان تصادف نموده و این تصادف موجب مرگ او شود، چنین شخص (وارث) از ارث محروم نیست؛ زیرا در این حالت قتل عمدی محقق نشده است.
هرگاه مرد همسر خود را در حال زنا با مرد اجنبی مشاهده کند و علم به تمکین زن داشته باشد، می تواند در همان حال، آنان را به قتل برساند. نظر به اینکه مرد در صدد دفاع از ناموس برآمده و دفاع وی مشروع قلمداد می گردد، بنابراین از ممنوعیت از ارث بری معاف است.
در مورد قید «مورث خود» در ماده ۸۸۰ قانون مدنی باید گفت در صورتی که شخص به قتل مورث شخص دیگری اقدام نماید و آن دیگری، خود به نوعی مورث قاتل باشد، در چنین فرضی، قاتل از ارث محروم نیست. برای مثال، هرگاه شخص به قتل پدربزرگ خود اقدام کند و دارایی پدربزرگ پس از مرگش به تنها فرزندش که پدر قاتل است، انتقال یابد و پدر قاتل نیز پس از چندی فوت نماید، در این حالت، قاتل وارث دارایی به جامانده از پدر خود خواهد بود؛ هرچند بخش عمده ای از دارایی به جامانده از پدر، ترکه پدربزرگ باشد.
علت حارمان قاتل از وارث
علت و فلسفه محروم بودن قاتل از ارث مقتول را می توان به دو صورت بیان کرد:
اول: شارع و قانون گذار خواسته است با قاتل مقابله و معامله به مثل کند. بدین نحو که قاتل احترام قانون و حرمت قتل نفس را نقض کرده تا به مال مقتول دست یابد، قانون هم به مقابله با او برخاسته و او را از ارث مقتول محروم و از رسیدن به مقصد نامشروعش بازداشته است.
دوم: سیاست جزایی اقتضا می کند که شارع و قانون گذار به منظور جلوگیری از قتل و برای حفظ جان مورث که به خاطر طمع و ارث نسبت به مال او در معرض خطر قرار گرفته، چنین وارثی را محروم شناخته تا انگیزه و علت ارتکاب قتل را از بین ببرد و جان مورث محفوظ بماند. واضح است که از بین بردن علت، بهترین وسیله برای از بین بردن معلول است.
آیا استفاده از وکیل مناسب است؟
استفاده از وکیل قتل، راهی برای گریز از محرومیت از ارث نخواهد بود. قانون به صراحت اعلام کرده است که قتل عمدی و غیرمشروع مورث توسط وارث، مانع ارث گیری آن وارث خواهد بود، صرف نظر از اینکه این قتل به صورت مباشرت یا تسببی و منفرد یا مشترکاً صورت گرفته باشد.
با این حال، چون وضعیت قانونی پیچیده است، مشاوره با وکیل ضروری است تا در مورد احتمالات و جزئیات بیشتری بدانید. برای همین با وکیلی ملاقات کنید تا در مورد حقوق و احتمال ارث بردن از پدر، راهکارهای قانونی و نکات بیشتری را به شما بگوید. برای مشاوره با شماره ۰۹۱۲۱۵۷۴۲۹۷ تماس بگیرید.
