در روابط زوجین، مسائل مالی و عاطفی در هم تنیده اند و گاه تصمیم گیری را دشوار می کنند. یکی از این موارد، بحث ابرا مهریه برای گرفتن حضانت فرزند است. در این مقاله از سایت رضا عبدالمحمد به بررسی دقیق این موضوع از منظر حقوقی می پردازیم و به این پرسش پاسخ می دهیم که آیا چنین توافقی از نظر قانونی صحیح است و چه پیامدهایی دارد؟ در ادامه به صورت گام به گام به بررسی ابعاد مختلف این موضوع، از تعریف مفاهیم کلیدی تا رویه قضایی و آثار حقوقی آن، خواهیم پرداخت.
مفهوم شناسی ابرا مهریه و حضانت فرزند
برای ورود به بحث اصلی، ابتدا لازم است تعاریف دقیق و صحیحی از دو مفهوم کلیدی “ابرا مهریه” و “حضانت فرزند” ارائه دهیم.
تعریف ابرا مهریه و شرایط آن
ابرا مهریه به معنای صرف نظر کردن زن از حق خود نسبت به مهریه است. مطابق ماده 289 قانون مدنی: “ابراء عبارت از این است که دائن از حق خود به اختیار صرف نظر کند.” این عمل حقوقی یک طرفه بوده و صرفا با اراده زن محقق می شود. از جمله شرایط صحت ابرا می توان به اهلیت زن (عقل، بلوغ و رشد) و همچنین قصد و رضای او اشاره کرد. زن باید با آگاهی کامل و بدون هیچ گونه اکراه و اجباری، اقدام به ابرا مهریه نماید.
لازم به ذکر است که ابرا مهریه با بذل مهریه و هبه مهریه متفاوت است. در بذل، زن تمام یا بخشی از مهریه خود را در قبال دریافت مالی (مثل طلاق خلع) به شوهر می بخشد، در حالی که در هبه، زن بدون دریافت عوض، مهریه را به شوهر می بخشد. اما در ابرا، زن به طور کلی از حق خود نسبت به مهریه صرف نظر می کند.
تعریف حضانت فرزند و شرایط آن
حضانت فرزند به معنای نگهداری و تربیت فرزند است و شامل مراقبت های جسمی، عاطفی و تربیتی او می شود. ماده 1168 قانون مدنی حضانت را هم حق و هم تکلیف ابوین می داند. حضانت با ولایت و قیمومت تفاوت دارد. ولایت قهری مخصوص پدر و جد پدری است و قیمومت در مواردی که ولی قهری وجود نداشته باشد، با حکم دادگاه تعیین می شود.
بر اساس ماده 1169 قانون مدنی (اصلاحی 1382)، برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است. البته تبصره همین ماده بیان می دارد که بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد. بنابراین، مصلحت طفل مهم ترین معیار در تعیین حضانت است و دادگاه با در نظر گرفتن شرایط جسمی، روحی، عاطفی و تربیتی فرزند، حضانت فرزند را به کسی واگذار می کند که صلاحیت بیشتری برای نگهداری و تربیت او دارد.
بررسی صحت شرط ابرا مهریه در ازای حضانت
حال به بررسی این موضوع می پردازیم که آیا شرط ابرا مهریه برای گرفتن حضانت فرزند از نظر قانونی صحیح است یا خیر؟
بررسی شرط ضمن عقد نکاح
یکی از مواردی که زوجین می توانند در خصوص آن توافق کنند، شروط ضمن عقد نکاح است. ماده 1119 قانون مدنی مقرر می دارد: “طرفین عقد ازدواج می توانند هر شرطی که مخالف با مقتضای ذات عقد مزبور نباشد، در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند…” حال سوال این است که آیا شرط ابرا مهریه در ازای حضانت، شرطی مخالف با مقتضای ذات عقد نکاح نیست؟
در این خصوص نظرات مختلفی وجود دارد. برخی حقوقدانان معتقدند که این شرط با نظم عمومی و اخلاق حسنه مغایرت دارد و نوعی سوء استفاده از حق محسوب می شود، چرا که حضانت حق و تکلیف والدین است و نباید موضوع معامله قرار گیرد. اما برخی دیگر با استناد به اصل آزادی قراردادها (ماده 10 قانون مدنی) و با توجه به اینکه این شرط مخالفتی با مقتضای ذات عقد نکاح ندارد، آن را صحیح می دانند.
در نهایت، به نظر می رسد که رویه قضایی بیشتر به سمت پذیرش این شرط تمایل دارد، به شرطی که مصلحت طفل در آن رعایت شده باشد. یک وکیل مهریه [نشانی وب نامعتبر برداشته شد] می تواند به شما در درک این موضوع کمک کند.
بررسی توافق زوجین پس از عقد نکاح
زوجین می توانند پس از وقوع عقد نکاح نیز در خصوص مسائل مربوط به زندگی مشترک خود توافق کنند. یکی از راه های متداول، تنظیم صلح نامه است. ماده 752 قانون مدنی صلح را اینگونه تعریف می کند: “صلح ممکن است یا در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیر آن واقع شود.”
حال سوال این است که آیا توافق زوجین در خصوص بخشش مهریه در قبال حضانت فرزند پس از عقد نکاح، در قالب صلح نامه معتبر است؟ به نظر می رسد که این توافق نیز با رعایت مصلحت طفل و عدم مغایرت با نظم عمومی و اخلاق حسنه، صحیح باشد. اما نکته مهم این است که چنین توافقی نباید به گونه ای باشد که حق حضانت طفل را به طور مطلق و دائمی به یکی از والدین واگذار کند، چرا که همانطور که گفته شد، حضانت بر اساس مصلحت طفل تعیین می شود و این مصلحت ممکن است در طول زمان تغییر کند.
بررسی رویه قضایی و آرای وحدت رویه در ابرای مهریه و حضانت فرزند
رویه قضایی در خصوص موضوع ابرا مهریه برای گرفتن حضانت فرزند، تا حدودی متشتت است. برخی از شعب دادگاه ها این توافق را به طور مطلق باطل می دانند، در حالی که برخی دیگر آن را با رعایت مصلحت طفل می پذیرند.
در خصوص حضانت، رای وحدت رویه شماره 620 مورخ 1376/8/20 هیات عمومی دیوان عالی کشور، مقرر می دارد: “با توجه به اینکه طلاق در زمان حاکمیت قانون مدنی مصوب 1307 واقع شده و حضانت فرزند مشترک صغیر به عهده پدر می باشد، رای دادگاه استان که نتیجتاً بر این مبنا صادر شده، موجه تشخیص و با اکثریت قریب به اتفاق ابرام می شود. این رای طبق ماده واحده قانون مربوط به وحدت رویه قضایی مصوب تیرماه 1328 برای دادگاه ها در موارد مشابه لازم الاتباع است.” هرچند این رای مربوط به قانون مدنی سابق است اما روح حاکم بر آن که همان رعایت مصلحت طفل است، همچنان مورد توجه محاکم است.
در حال حاضر، رای وحدت رویه خاصی که به طور مشخص به موضوع ابرا مهریه در ازای حضانت پرداخته باشد، وجود ندارد. با این حال، با بررسی آرای صادره از دادگاه های خانواده و دیوان عالی کشور، می توان دریافت که تمایل کلی به سمت پذیرش این توافق، به شرط رعایت مصلحت طفل، وجود دارد. به عنوان مثال، در برخی آرای دادگاه ها، توافق زوجین در خصوص ابرا مهریه در قبال حضانت پذیرفته شده، اما دادگاه تاکید کرده است که این توافق مانع از اعمال حق حضانت توسط طرف دیگر در صورت تغییر مصلحت طفل نخواهد بود.
آثار حقوقی ابرا مهریه در ازای حضانت
توافق بر سر ابرا مهریه برای گرفتن حضانت فرزند، آثار حقوقی خاصی برای طرفین به دنبال دارد.
تاثیر ابرا بر حقوق مالی زن
با ابرا مهریه، حق مطالبه مهریه از زن ساقط می شود. این موضوع به صراحت در ماده 289 قانون مدنی بیان شده است. بنابراین، زنی که مهریه خود را ابرا می کند، دیگر نمی تواند آن را از شوهر خود مطالبه کند. البته این امر تاثیری بر حق زن در مطالبه نفقه نخواهد داشت. نفقه حقی مستقل از مهریه است و زن در هر حال، چه مهریه را ابرا کرده باشد چه نکرده باشد، می تواند نفقه خود را از شوهر مطالبه کند.
تاثیر ابرا بر حضانت فرزند
همانطور که پیش تر گفته شد، حضانت فرزند در درجه اول بر مبنای مصلحت طفل تعیین می شود. ابرا مهریه به خودی خود تغییری در این قاعده ایجاد نمی کند. به عبارت دیگر، ابرا مهریه به طور قطعی و دائمی حق حضانت را به زن نمی دهد. دادگاه در هر زمان که تشخیص دهد مصلحت طفل اقتضا می کند، می تواند حضانت را از مادر گرفته و به پدر یا شخص دیگری واگذار کند. بنابراین، ابرا مهریه تضمینی برای حفظ حضانت توسط مادر نیست.
امکان رجوع از ابرا و تاثیر آن بر حضانت
ابرا یک عمل حقوقی یک طرفه و غیر قابل رجوع است. به موجب ماده 289 قانون مدنی، پس از اینکه زن مهریه خود را ابرا کرد، دیگر نمی تواند از آن رجوع کند و مجددا مهریه را مطالبه نماید.
با توجه به عدم امکان رجوع از ابرا، این سوال مطرح می شود که چه تضمینی برای حفظ حضانت توسط مادر وجود دارد؟ در پاسخ باید گفت که هیچ تضمین قطعی وجود ندارد.
همانطور که گفته شد، حضانت بر اساس مصلحت طفل تعیین می شود و این مصلحت ممکن است در طول زمان تغییر کند. بنابراین، حتی با وجود ابرا مهریه، اگر دادگاه تشخیص دهد که مصلحت طفل در حضانت توسط پدر یا شخص دیگری است، می تواند حضانت را از مادر سلب کند.
چکیده نکات ابرا مهریه و حضانت فرزندان
ابرا مهریه برای گرفتن حضانت فرزند، موضوعی پیچیده و حساس است که ابعاد حقوقی و عاطفی مختلفی دارد. از نظر حقوقی، چنین توافقی با رعایت مصلحت طفل و عدم مغایرت با نظم عمومی و اخلاق حسنه، صحیح به نظر می رسد. با این حال، ابرا مهریه به طور قطعی حق حضانت را به زن نمی دهد و دادگاه در هر زمان می تواند بر اساس مصلحت طفل، در خصوص حضانت تصمیم گیری کند.
بنابراین، ابرا مهریه راهکار تضمین شده ای برای زنانی که خواهان حضانت فرزند خود هستند، نیست. زن با ابرا مهریه، حق مطالبه آن را برای همیشه از دست می دهد، در حالی که حضانت فرزند ممکن است در آینده به او واگذار نشود.
به زوجینی که قصد دارند در خصوص ابرا مهریه و حضانت فرزند توافق کنند، توصیه می شود که حتما با یک وکیل مهریه و خانواده مجرب مشورت نمایند تا از تمام جوانب حقوقی این موضوع آگاه شوند و تصمیمی آگاهانه اتخاذ کنند.
سوالات متداول درباره تاثیر ابرا مهریه روی حضانت فرزندان
آیا بخشیدن مهریه در قبال گرفتن حضانت فرزند قانونی است؟
بله، در صورتی که مصلحت طفل رعایت شود و مغایرتی با نظم عمومی و اخلاق حسنه نداشته باشد، این توافق از نظر قانونی معتبر است.
اگر مهریه را ببخشم، حضانت فرزند برای همیشه با من خواهد بود؟
خیر، حضانت فرزند بر اساس مصلحت طفل تعیین می شود و این مصلحت ممکن است در طول زمان تغییر کند. دادگاه می تواند در هر زمان که تشخیص دهد، حضانت را به شخص دیگری واگذار کند.
آیا می توان از بخشیدن مهریه پشیمان شد و دوباره آن را مطالبه کرد؟
خیر، ابرا مهریه غیر قابل رجوع است. پس از ابرا، زن دیگر نمی تواند مهریه خود را مطالبه کند. برای اطلاعات بیشتر مقاله «آیا بخشش مهریه قابل برگشت است؟» را مطالعه کنید.
آیا بخشیدن مهریه در طلاق توافقی تاثیری در حضانت فرزند دارد؟
بله، در طلاق توافقی، زوجین می توانند در خصوص مهریه و حضانت فرزند توافق کنند. اما این توافق باید به تایید دادگاه برسد و دادگاه مصلحت طفل را در نظر خواهد گرفت.
برای بخشیدن مهریه چه مدارکی لازم است؟
برای ابرا مهریه، زن باید با در دست داشتن مدارک شناسایی خود به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کند و سند ابرا مهریه را تنظیم نماید.
آیا برای حضانت فرزند، می توان مهریه را به صورت قسطی بخشید؟
بله، امکان توافق در خصوص نحوه پرداخت یا بخشش مهریه به صورت اقساطی نیز وجود دارد، اما این توافق نیز باید با در نظر گرفتن مصلحت طفل باشد.برای اطلاعات بیشتر به صفحه «قسط بندی مهریه» مراجعه کنید.
اگر پدر فوت کند، آیا با بخشیدن مهریه، حضانت فرزند به مادر می رسد؟
در صورت فوت پدر، حضانت فرزند با مادر است، مگر اینکه دادگاه مصلحت طفل را در حضانت توسط شخص دیگری تشخیص دهد. ابرا مهریه تاثیری در این موضوع ندارد.
آیا می توان شرط کرد که در صورت عدم واگذاری حضانت، ابرا مهریه باطل شود؟
چنین شرطی ممکن است با ماهیت غیر قابل رجوع بودن ابرا در تعارض باشد و در دادگاه مورد پذیرش قرار نگیرد. بهتر است در این خصوص با یک وکیل متخصص مشورت کنید.
اگر بعد از بخشیدن مهریه، پدر صلاحیت حضانت فرزند را از دست بدهد، چه اتفاقی می افتد؟
در این صورت، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت طفل، حضانت را به مادر یا شخص دیگری واگذار خواهد کرد. ابرا مهریه مانع از اعمال این حق توسط دادگاه نخواهد بود.
آیا می توان در دوران بارداری، مهریه را در ازای حضانت فرزند بعد از تولد بخشید؟
بله، چنین توافقی نیز با رعایت مصلحت طفل و عدم مغایرت با نظم عمومی و اخلاق حسنه، می تواند صحیح باشد. اما لازم است که پس از تولد طفل، دادگاه مجددا مصلحت طفل را بررسی و در خصوص حضانت تصمیم گیری کند.
