یکی از نگرانی های جدی که ممکن است برای خانم ها در جریان اختلافات خانوادگی یا مطالبه حقوق مالی پیش بیاید، احتمال خروج همسر از کشور با هدف فرار از پرداخت دیون، به خصوص مهریه است. مهریه حق قانونی زن است و عدم پرداخت آن تبعات حقوقی مشخصی دارد. اگر نگران این موضوع هستید یا همسر شما کشور را ترک کرده و نمی دانید چگونه مهریه خود را وصول کنید، این مطلب برای شماست. در این مقاله که توسط تیم حقوقی موسسه حقوقی عبدالمحمد تهیه شده، به بررسی جامع راهکارهای قانونی برای جلوگیری از خروج زوج، اقدامات لازم پس از خروج او و عواقب قانونی این اقدام برای مرد می پردازیم. همچنین، به نقش وکیل مهریه در این مسیر اشاره خواهیم کرد.
آیا خروج از کشور برای فرار از پرداخت مهریه جرم است؟
صرفِ خروج از کشور برای اینکه فرد مهریه نپردازد، به خودی خود در قانون مجازات اسلامی به عنوان یک جرم مستقل تعریف نشده است. یعنی قانونی وجود ندارد که بگوید اگر کسی برای نپرداختن مهریه از کشور خارج شود، مجرم است و باید مجازات کیفری شود. با این حال، این اقدام می تواند زمینه ساز مشکلات حقوقی جدی برای فرد شود و به صورت غیرمستقیم تبعات کیفری نیز داشته باشد.
مهم ترین مسئله این است که عدم پرداخت مهریه، یک بدهی مدنی است و قانون گذار راه هایی برای الزام بدهکار به پرداخت آن پیش بینی کرده است. اگر زن مهریه خود را از طریق دادگاه یا اجرای ثبت مطالبه کند و حکم قطعی یا اجرائیه صادر شود، مرد موظف به پرداخت است. چنانچه مرد با وجود توانایی مالی از پرداخت امتناع کند یا اموال خود را برای فرار از پرداخت دین مخفی یا منتقل کند، ممکن است تحت شرایطی مشمول مجازات های مقرر در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی شود. همچنین، اگر مرد پیش از خروج از کشور، حکم ممنوع الخروجی بابت مهریه صادر شده باشد و با روش های غیرقانونی کشور را ترک کند، این اقدام او می تواند جرم محسوب شود. بنابراین، گرچه خودِ سفر به قصد عدم پرداخت مهریه جرم نیست، اما تبعات نپرداختن دین و نقض احتمالی قوانین دیگر (مانند قوانین مربوط به خروج غیرقانونی یا عدم تبعیت از حکم دادگاه) می تواند برای فرد مشکل ساز باشد.
راهکارهای قانونی زوجه برای جلوگیری از خروج زوج
زن برای اینکه مانع خروج همسرش از کشور به قصد فرار از پرداخت مهریه شود، می تواند از ابزارهای قانونی مشخصی استفاده کند. اصلی ترین راهکار، درخواست ممنوع الخروجی زوج است که از دو طریق اصلی قابل پیگیری است: اجرای ثبت و دادگاه خانواده. انتخاب مسیر مناسب به شرایط پرونده و نوع مهریه بستگی دارد.
درخواست ممنوع الخروجی از طریق اجرای ثبت
اگر مهریه زن وجه نقد، سکه یا طلای مشخصی باشد که در سند ازدواج رسمی قید شده (مهریه عندالمطالبه)، زن می تواند با مراجعه به دفتر ازدواجی که عقد در آن ثبت شده، درخواست صدور اجرائیه برای مهریه کند. پس از صدور اجرائیه توسط دفترخانه، پرونده به اداره اجرای اسناد رسمی ثبت (معروف به اجرای ثبت) ارسال می شود. زن در این مرحله می تواند ضمن معرفی اموال همسر برای توقیف، درخواست ممنوع الخروجی او را نیز به اجرای ثبت ارائه دهد.
اداره اجرای ثبت پس از بررسی مدارک و احراز شرایط، نسبت به صدور دستور ممنوع الخروجی زوج اقدام می کند و این دستور به پلیس گذرنامه ابلاغ می شود. این روش معمولاً سریع تر از اقدام از طریق دادگاه است. اما صرفاً برای مهریه های مندرج در سند رسمی ازدواج کاربرد دارد. مدت اعتبار اولیه ممنوع الخروجی از طریق اجرای ثبت معمولاً شش ماه است که در صورت عدم پرداخت بدهی، قابل تمدید است.
درخواست ممنوع الخروجی از طریق دادگاه خانواده
در شرایطی که مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، یا زن بخواهد علاوه بر مهریه، سایر حقوق مالی مانند نفقه یا اجرت المثل را نیز مطالبه کند، یا مهریه شامل اموال غیرمنقول یا تعهداتی غیر از وجه نقد باشد، باید از طریق دادگاه خانواده اقدام کند. زن با تنظیم دادخواست مطالبه مهریه و تقدیم آن به دادگاه صالح، می تواند هم زمان یا پس از آن، درخواست صدور قرار تأمین خواسته مبنی بر توقیف اموال زوج و همچنین درخواست صدور دستور موقت مبنی بر ممنوع الخروجی او را مطرح کند.
برای صدور دستور موقت ممنوع الخروجی توسط دادگاه، معمولاً اثبات فوریت امر و احتمال ورود خسارت جبران ناپذیر (مانند احتمال خروج زوج از کشور) ضروری است. قاضی پس از بررسی دلایل و شواهد، و در صورت لزوم با اخذ تأمین مناسب از زن (برای جبران خسارت احتمالی زوج در صورت رد دعوای اصلی)، ممکن است دستور ممنوع الخروجی را صادر کند. این دستور نیز به پلیس گذرنامه ابلاغ می شود. پیگیری از طریق دادگاه ممکن است زمان برتر باشد، اما جامعیت بیشتری دارد و برای انواع مطالبات مالی زوجه قابل استفاده است. این فرایندها مطابق با قانون حمایت خانواده و قانون آیین دادرسی مدنی انجام می شود.
اقدامات قانونی زوجه پس از خروج زوج از کشور
اگر زوج پیش از آنکه زن اقدامی انجام دهد یا با وجود اقدامات قانونی، موفق به خروج از کشور شود، همچنان راه هایی برای پیگیری حقوق مالی زن، به ویژه مهریه، وجود دارد. هرچند این مسیر دشوارتر می شود، اما غیرممکن نیست. تمرکز اصلی در این مرحله بر شناسایی و توقیف اموال باقی مانده از زوج در ایران و در موارد خاص، پیگیری اموال او در خارج از کشور است.
توقیف اموال داخل ایران برای مهریه
مهم ترین و عملی ترین راهکار برای وصول مهریه پس از خروج زوج، شناسایی و توقیف اموال او در داخل ایران است. خروج فرد از کشور، مانع از توقیف و فروش اموال او برای پرداخت بدهی هایش نمی شود. زن می تواند از طریق اجرای ثبت (اگر اجرائیه ثبتی دارد) یا دادگاه (پس از صدور حکم قطعی و اجرائیه دادگاهی) اقدام به شناسایی اموال زوج کند. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:
- املاک و مستغلات (خانه، زمین، آپارتمان)
- حساب های بانکی (سپرده ها، موجودی حساب جاری)
- سهام شرکت ها و اوراق بهادار
- خودرو
- مطالبات و طلب های زوج از اشخاص ثالث
- سایر اموال منقول و غیرمنقول
زن با ارائه حکم یا اجرائیه به مراجع مربوطه (مانند اداره ثبت اسناد و املاک، بانک مرکزی، سازمان بورس، پلیس راهور) می تواند درخواست استعلام و توقیف این اموال را بنماید. پس از توقیف، اموال از طریق مزایده به فروش رفته و مهریه زن از محل آن پرداخت می شود. این فرآیند بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و قانون آیین دادرسی مدنی صورت می گیرد.
مطالبه مهریه از اموال خارج از کشور
پیگیری و توقیف اموال زوج در خارج از کشور بسیار پیچیده تر و پرهزینه تر است. این امر مستلزم آگاهی از قوانین کشوری است که زوج در آن اقامت دارد و اموالش در آنجا قرار دارد. در حالت کلی، اجرای احکام دادگاه های ایران در سایر کشورها به سادگی امکان پذیر نیست، مگر اینکه بین ایران و کشور مورد نظر، معاهده یا موافقت نامه همکاری قضایی برای شناسایی و اجرای احکام مدنی وجود داشته باشد.
حتی در صورت وجود چنین موافقت نامه هایی، فرآیند آن طولانی و نیازمند طی مراحل دیپلماتیک و قضایی در هر دو کشور است. زن باید از طریق وکلای بین المللی یا وکلای مستقر در کشور مقصد اقدام کند که هزینه های قابل توجهی در بر دارد. در بسیاری از موارد، به خصوص اگر اموال زوج در خارج از کشور قابل توجه نباشد یا شناسایی آن ها دشوار باشد، پیگیری از این طریق عملاً مقرون به صرفه یا ممکن نیست. با این حال، برای مبالغ مهریه سنگین و در صورت وجود اموال قابل توجه در خارج، مشاوره با وکیل متخصص در امور بین الملل می تواند گزینه ها را روشن تر کند.
نقش وکیل متخصص در پیگیری پرونده
پیگیری پرونده مهریه، به خصوص در شرایطی که زوج قصد خروج از کشور را دارد یا قبلاً خارج شده، فرآیندی تخصصی و نیازمند دانش حقوقی به روز و تجربه عملی است. یک وکیل مهریه برای ایرانیان خارج از کشور می تواند در تمامی مراحل، از تنظیم دادخواست و درخواست ممنوع الخروجی گرفته تا شناسایی، توقیف و فروش اموال زوج (چه در داخل و چه در موارد خاص در خارج از کشور)، به زن کمک کند.
وکیل می تواند با استفاده از ابزارهای قانونی مناسب، روند کار را تسریع کرده و از تضییع حقوق زن جلوگیری کند. شناسایی اموال پنهان شده زوج، انجام استعلامات لازم از مراجع مختلف، پیگیری پرونده در دادگاه و اجرای احکام، و ارائه مشاوره دقیق در مورد بهترین راهکارها، از جمله وظایف وکیل در این مسیر است. با توجه به پیچیدگی های قانونی، به ویژه در ارتباط با قوانین اجرای احکام، قوانین ثبتی و احتمال نیاز به اقدامات بین المللی، کمک گرفتن از یک وکیل متخصص امری ضروری به نظر می رسد.
عواقب قانونی فرار از پرداخت مهریه برای زوج
فرار از پرداخت مهریه، حتی با خروج از کشور، زوج را از مسئولیت قانونی مبرا نمی کند و می تواند عواقب جدی برای او به دنبال داشته باشد. این عواقب صرفاً مالی نیست و می تواند جنبه های دیگری نیز داشته باشد.
اولین و مهم ترین پیامد، توقیف و فروش اموال او در ایران بابت مهریه است. همان طور که گفته شد، حتی اگر زوج در خارج از کشور باشد، اموال او در ایران مصون از توقیف نیست و طلبکاران (از جمله زوجه برای مهریه) می توانند از محل فروش این اموال، طلب خود را وصول کنند.
دومین پیامد، ممنوع الخروجی است. اگر دستور ممنوع الخروجی زوج صادر شده باشد، او تا زمان پرداخت بدهی یا تعیین تکلیف آن، امکان ورود قانونی به کشور یا خروج مجدد از آن را نخواهد داشت (مگر با اجازه موردی مراجع قضایی یا ثبتی). این موضوع می تواند برای مراودات خانوادگی، کاری یا شخصی او در آینده مشکل ساز شود.
سومین پیامد، امکان صدور حکم جلب است. بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، در صورتی که مرد با وجود داشتن توانایی مالی (استطاعت مالی) از پرداخت مهریه (که یک محکومیت مالی محسوب می شود) خودداری کند، زن می تواند درخواست بازداشت او را تا زمان پرداخت دین یا اثبات اعسار (ناتوانی مالی) بنماید. اگر حکم جلب صادر شود، این حکم در داخل ایران قابل اجرا است. یعنی اگر زوج به هر دلیلی به ایران بازگردد، ممکن است بازداشت شود. هرچند حکم جلب در خارج از کشور مستقیماً قابل اجرا نیست، اما به عنوان یک اهرم فشار عمل می کند.
در موارد بسیار نادر و خاص، اگر عدم پرداخت دین یا اقدامات مرتبط با آن (مانند انتقال متقلبانه اموال به قصد فرار از دین) تحت شرایطی مشمول عناوین مجرمانه خاصی شود و بین ایران و کشور محل اقامت زوج قرارداد استرداد مجرمین وجود داشته باشد، ممکن است بحث استرداد او نیز مطرح شود، اما این حالت برای صرفِ بدهی مهریه بسیار بعید است و معمولاً برای جرایم سنگین تر کاربرد دارد.
سوالات پرتکرار درباره خروج از کشور برای پرداخت مهریه
در این بخش به چند سوال رایج در مورد خروج از کشور و پرداخت مهریه پاسخ می دهیم.
آیا شوهرم که خارج از کشور است، می تواند مرا طلاق دهد؟
بله، زوج می تواند حتی در حالی که خارج از کشور است، با اعطای وکالت رسمی به یک وکیل یا شخص دیگر در ایران، یا از طریق کنسولگری های ایران در خارج، برای طلاق اقدام کند. اما انجام طلاق، تأثیری بر دین مهریه ندارد. مهریه همچنان بر عهده مرد باقی می ماند و زن می تواند پس از طلاق نیز آن را مطالبه و از اموال مرد وصول کند. طلاق صرفاً رابطه زوجیت را پایان می دهد، اما تعهدات مالی ناشی از آن (مانند مهریه حال شده) را از بین نمی برد.
اگر شوهرم هیچ مالی در ایران نداشته باشد، تکلیف مهریه چه می شود؟
اگر زوج هیچ گونه مالی (اعم از منقول و غیرمنقول) در داخل ایران نداشته باشد و اموال قابل شناسایی نیز در خارج از کشور نداشته باشد یا دسترسی به آن ها ممکن نباشد، وصول مهریه در عمل بسیار دشوار یا غیرممکن می شود. در این حالت، مهریه همچنان به عنوان یک بدهی بر ذمه زوج باقی می ماند. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، زن می تواند حکم به پرداخت آن را بگیرد، اما تا زمانی که مالی از زوج پیدا نشود، امکان اجرای حکم وجود ندارد. اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن باید توانایی مالی فعلی مرد را اثبات کند که در صورت عدم وجود مال، این امر نیز ممکن نیست. با این حال، این بدهی از بین نمی رود و اگر در آینده زوج مالی به دست آورد یا به ایران بازگردد و توانایی پرداخت پیدا کند، زن می تواند مجدداً برای وصول مهریه اقدام کند.
آیا می توانم برای عدم پرداخت مهریه حکم جلب شوهرم که خارج است را بگیرم؟
بله، زن می تواند تحت شرایط مقرر در قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، درخواست صدور حکم جلب شوهرش را به دلیل عدم پرداخت مهریه (در صورت اثبات استطاعت مالی و امتناع از پرداخت) از دادگاه بنماید و دادگاه ممکن است این حکم را صادر کند. اما نکته مهم این است که حکم جلب صادر شده توسط مراجع قضایی ایران، فقط در قلمرو حاکمیت ایران قابل اجرا است. یعنی پلیس یا سایر ضابطین دادگستری ایران نمی توانند فردی را در خارج از کشور دستگیر کنند. این حکم تنها زمانی کاربرد عملی پیدا می کند که فرد مورد نظر به ایران بازگردد. در آن صورت، به محض ورود یا شناسایی در داخل کشور، قابل جلب و بازداشت خواهد بود.
مدت زمان ممنوع الخروجی برای مهریه چقدر است؟
مدت اعتبار دستور ممنوع الخروجی که از طریق اداره اجرای ثبت صادر می شود، معمولاً شش ماه است. پس از پایان این مدت، اگر زوج بدهی خود را پرداخت نکرده باشد،درخواست را میتوانیم تمدید کنیم.
