اعتراض ثالث به توقیف اموال بابت مهریه

مفهوم مهریه و شرایط قانونی توقیف اموال

این بخش به تعریف مهریه از منظر قانونی و بررسی شرایط و الزامات قانونی برای توقیف اموال در جهت وصول مهریه می پردازد.

تعریف مهریه و انواع آن

مهریه حقی مالی است که به موجب عقد نکاح، زوج مکلف به پرداخت آن به زوجه می شود. مطابق ماده 1082 قانون مدنی: “به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.” بنابراین، مهریه از دیون ممتازه است و زن می تواند برای مطالبه آن از طریق مراجع قانونی اقدام کند. مهریه می تواند عندالمطالبه باشد، به این معنی که زن هر زمان که بخواهد می تواند آن را مطالبه کند. یا عندالاستطاعه باشد، به این معنا که پرداخت آن منوط به تمکن مالی مرد است. در رویه قضایی، اثبات عدم تمکن مالی زوج در مهریه عندالاستطاعه بر عهده خود اوست.

شرایط قانونی توقیف اموال بابت مهریه

زوجه برای وصول مهریه خود می تواند از طریق دفتر ازدواجی که عقد را ثبت کرده یا از طریق دادگاه خانواده اقدام به صدور اجراییه نماید. مطابق ماده 22 قانون حمایت خانواده، هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (2) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است.

پس از صدور اجراییه، زوجه می تواند اموال زوج را برای توقیف اموال برای مهریه به دایره اجرا معرفی کند. اما باید توجه داشت که طبق ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، برخی اموال جزو مستثنیات دین محسوب شده و قابل توقیف نیستند، مانند منزل مسکونی در حد متعارف، اثاثیه منزل، وسیله نقلیه شخصی در حد متعارف و ابزار کار.  

مفهوم اعتراض ثالث و مبانی قانونی آن

این بخش به تعریف اعتراض ثالث اجرایی و معرفی مبانی قانونی آن در قوانین ایران اختصاص دارد.

تعریف اعتراض ثالث اجرایی

اعتراض ثالث اجرایی، دعوایی است که از سوی شخصی غیر از محکوم له (زوجه) و محکوم علیه (زوج) در فرآیند اجرای احکام مدنی اقامه می شود. این دعوا زمانی مطرح می شود که در جریان اجرای حکم، مالی از محکوم علیه توقیف شود که شخص ثالث مدعی مالکیت آن یا داشتن حقی نسبت به آن باشد. مواد 146 و 147 قانون اجرای احکام مدنی به ترتیب بیان می دارند: “هر گاه نسبت به مال منقول یا غیرمنقول یا وجه نقد توقیف شده شخص ثالث اظهار حقی نماید اگر ادعای مزبور مستند به حکم قطعی  یا سند رسمی باشد که تاریخ آن مقدم بر تاریخ توقیف است، توقیف رفع می شود.

در غیر این صورت عملیات اجرایی تعقیب می گردد و مدعی حق برای جلوگیری از عملیات اجرایی و اثبات ادعای خود می تواند به دادگاه شکایت کند.” و “شکایت شخص ثالث در تمام مراحل بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی و پرداخت هزینه دادرسی رسیدگی می شود. مفاد شکایت به طرفین ابلاغ می شود و دادگاه به دلایل شخص ثالث و طرفین دعوا به هر نحو و در هر محل که لازم بداند رسیدگی می کند و در صورتی که دلایل شکایت  را قوی یافت قرار توقیف عملیات اجرایی را تا تعیین تکلیف نهایی شکایت صادر می کند…”  

مبانی قانونی اعتراض ثالث در توقیف اموال بابت مهریه

مبنای اصلی اعتراض ثالث به توقیف اموال بابت مهریه، مواد 146 و 147 قانون اجرای احکام مدنی است. بر اساس این مواد، هرگاه شخص ثالث نسبت به مال توقیف شده برای وصول مهریه، ادعای حقی داشته باشد، می تواند با اقامه دعوای اعتراض ثالث، خواستار رفع توقیف از آن مال شود. علاوه بر این، قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و قانون حمایت خانواده نیز در مواردی که با موضوع اعتراض ثالث مرتبط باشند، قابل استناد هستند.

شرایط و تشریفات اقامه دعوای اعتراض ثالث

در این بخش، به بررسی شرایط شکلی و ماهوی لازم برای طرح دعوای اعتراض ثالث به توقیف اموال پرداخته می شود.

شرایط شکلی اقامه دعوای اعتراض ثالث

دعوای اعتراض ثالث باید در دادگاهی که دستور توقیف مال را صادر کرده است، اقامه شود. مهلت اقامه این دعوا تا قبل از فروش مال توقیف شده است. معترض ثالث باید دادخواست خود را به همراه ضمائم و مدارک لازم به دادگاه ارائه دهد. در رویه قضایی، تاکید بر این است که دادخواست اعتراض ثالث باید به طور دقیق تنظیم شده و هویت معترض ثالث، مشخصات مال توقیف شده و ادعای معترض به طور کامل در آن قید شود.

شرایط ماهوی اقامه دعوای اعتراض ثالث

برای اقامه دعوای اعتراض ثالث، معترض باید ثابت کند که نسبت به مال توقیف شده، دارای حق مالکیت یا حق عینی یا دینی معتبر است. به عبارت دیگر، معترض ثالث باید ذی نفع در رفع توقیف از مال باشد. برای مثال، اگر مال توقیف شده متعلق به شخص ثالث باشد، او می تواند با ارائه سند مالکیت، دعوای اعتراض ثالث را اقامه کند. همچنین، اگر شخص ثالث بر اساس قرارداد یا قانون، حقی بر آن مال داشته باشد، مانند حق رهن یا حق انتفاع، می تواند به توقیف مال اعتراض کند.

دلایل و مدارک مورد نیاز برای اثبات اعتراض ثالث

این بخش به بررسی دلایل و مدارکی می پردازد که معترض ثالث باید برای اثبات ادعای خود به دادگاه ارائه دهد.

دلایل اثبات مالکیت

اگر معترض ثالث مدعی مالکیت مال توقیف شده باشد، باید دلایل و مدارک معتبری برای اثبات مالکیت خود ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل سند رسمی مالکیت، مبایعه نامه عادی با رعایت شرایط صحت آن طبق رویه قضایی، یا شهادت شهود معتبر باشد. در خصوص اموالی که ثبت آنها الزامی است، مانند املاک و خودرو، ارائه سند رسمی مالکیت ضروری است.

دلایل اثبات وجود حق عینی یا دینی

اگر معترض ثالث مدعی وجود حق عینی یا دینی نسبت به مال توقیف شده باشد، باید مدارکی دال بر وجود این حق ارائه دهد. برای مثال، اگر معترض ثالث مدعی باشد که مال توقیف شده در رهن اوست، باید قرارداد رهن معتبر ارائه دهد. یا اگر مدعی طلب از زوج یا زوجه باشد که مال متعلق به ثالث به عنوان وثیقه آن قرار گرفته است، باید مستندات مربوط به طلب خود و قرارداد وثیقه را به دادگاه ارائه نماید. در رویه قضایی، صرف ادعای شفاهی وجود حق عینی یا دینی بدون ارائه مدارک معتبر، کافی نیست.

آثار پذیرش یا رد اعتراض ثالث

این بخش به بررسی پیامدهای حقوقی پذیرش یا رد دعوای اعتراض ثالث توسط دادگاه می پردازد.

آثار پذیرش اعتراض ثالث

اگر دادگاه اعتراض ثالث را وارد تشخیص دهد، قرار رفع توقیف از مال مورد اعتراض را صادر می کند. با صدور این قرار، مال از توقیف خارج شده و به معترض ثالث مسترد می گردد. در این صورت، زوجه می تواند برای وصول مهریه، اموال دیگری از زوج را معرفی کند. همچنین، اگر معترض ثالث در نتیجه توقیف مال خود متحمل خسارتی شده باشد، می تواند با اقامه دعوای جداگانه، مطالبه خسارت نماید.

آثار رد اعتراض ثالث

اگر دادگاه اعتراض ثالث را وارد تشخیص ندهد و آن را رد کند، عملیات اجرایی برای فروش مال توقیف شده و پرداخت مهریه از محل آن ادامه خواهد یافت. در این صورت، معترض ثالث می تواند نسبت به نحوه اجرای حکم اعتراض به رای مهریه داشته باشد، ولی دیگر نمی تواند نسبت به اصل توقیف مال اعتراضی داشته باشد مگر در موارد استثنایی.

رویه قضایی و آرای وحدت رویه مرتبط

در این بخش، به بررسی رویه قضایی و آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور در خصوص اعتراض ثالث به توقیف اموال بابت مهریه پرداخته می شود.

بررسی رویه قضایی در خصوص پذیرش یا رد اعتراض ثالث

رویه قضایی در خصوص پذیرش یا رد اعتراض ثالث، بسته به شرایط هر پرونده متفاوت است. محاکم در بررسی این دعوا، به دلایل و مدارک ارائه شده توسط معترض ثالث توجه ویژه ای دارند. برای مثال، در مواردی که معترض ثالث سند رسمی مالکیت ارائه می دهد، معمولاً اعتراض او پذیرفته می شود. اما در مواردی که ادعای مالکیت صرفاً بر اساس مبایعه نامه عادی است، محاکم با دقت بیشتری به موضوع رسیدگی می کنند و ممکن است به استعلام از مراجع مربوطه یا تحقیق از شهود بپردازند.

آرای وحدت رویه مرتبط با اعتراض ثالث به توقیف اموال

آرای وحدت رویه متعددی در خصوص موضوعات مرتبط با اعتراض ثالث صادر شده است. برای مثال، رای وحدت رویه شماره ۷۸۴ مورخ ۱۳۹۸/۰۹/۲۶ هیات عمومی دیوان عالی کشور مقرر می دارد که “مطابق ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مستثنیات دین صرفاً شامل اموال محکوم علیه است و اموال همسر و بستگان وی را در برنمی گیرد.” یا رای وحدت رویه شماره 581 مورخ 1371/12/02 بیان می دارد: “اعتراض شخص ثالث نسبت به توقیف اموال موضوع ماده 61 قانون اجرای احکام مدنی در هر مورد که به ادعای حقی نسبت به عین مال یا منافع آن از طرف غیرمحکوم علیه یا محکوم له پرونده اجرایی به عمل آید به  هرحال و در هر موقع اعم از مراحل اجرایی یا بعد از آن عنوان دعوای اعتراض شخص ثالث را دارد و رسیدگی به آن تابع مقررات ماده 69 و 70 قانون مزبور می باشد.”

جمع بندی اعتراض ثالث به توقیف اموال بابت مهریه

اعتراض ثالث به توقیف اموال بابت مهریه، یک دعوای تخصصی است که نیازمند دانش حقوقی و آشنایی با رویه قضایی است. در این دعوا، معترض ثالث باید بتواند با ارائه دلایل و مدارک معتبر، حق خود نسبت به مال توقیف شده را به اثبات برساند. توصیه می شود که اشخاص قبل از هرگونه اقدام در این زمینه، با یک وکیل مهریه و اجرای احکام مدنی مشورت نمایند.

سوالات متداول درباره اعتراض ثالث به توقیف اموال بابت مهریه

اگر مغازه ای که سرقفلی آن متعلق به پدر زوج است، برای مهریه توقیف شود، آیا پدر می تواند به عنوان شخص ثالث اعتراض کند؟

بله، اگر پدر زوج سند رسمی سرقفلی مغازه را داشته باشد، می تواند به عنوان شخص ثالث به توقیف مغازه اعتراض کند، زیرا مالکیت منافع (سرقفلی) متعلق به اوست و نه زوج. برای دریافت مشاوره میتوانید به صفحه وکیل سرقفلی مراجعه کنید.

اگر ملکی که به صورت قولنامه ای خریداری شده و هنوز سند رسمی به نام خریدار (زوج) نشده است، برای مهریه توقیف شود، آیا فروشنده قبلی می تواند اعتراض کند؟

بستگی به شرایط دارد. اگر در قولنامه شرط شده باشد که تا زمان تنظیم سند رسمی، ملک در اختیار فروشنده باقی بماند، فروشنده می تواند اعتراض کند. اما اگر ملک تحویل زوج شده باشد، اعتراض فروشنده ممکن است پذیرفته نشود. رویه قضایی در این مورد مختلف است و دادگاه با توجه به اوضاع و احوال، تصمیم گیری می کند.

اگر خودرویی که به نام زوج است ولی در رهن بانک است، برای مهریه توقیف شود، آیا بانک می تواند به عنوان شخص ثالث اعتراض کند؟

بله، بانک می تواند به عنوان شخص ثالث اعتراض کند، زیرا تا زمان تسویه کامل اقساط، مالکیت خودرو به طور کامل به زوج منتقل نشده و بانک دارای حق عینی (رهن) بر روی خودرو است.

اگر آپارتمانی که به صورت پیش فروش خریداری شده و هنوز ساخته نشده است، برای مهریه توقیف شود، آیا خریدار (زوج) می تواند به عنوان شخص ثالث اعتراض کند؟

در این حالت، زوج هنوز مالک عین آپارتمان نیست، بلکه مالک یک حق دینی است. با این وجود، با توجه به اینکه هدف از توقیف اموال، تامین طلب زوجه است و در این حالت، توقیف عملاً به ضرر حقوق خریدار است، رویه قضایی به سمت پذیرش اعتراض خریدار متمایل شده است، به شرطی که قرارداد پیش فروش معتبر باشد و پیشرفت فیزیکی قابل قبولی وجود داشته باشد.

اگر اموالی که جزو مستثنیات دین زوج هستند، برای مهریه توقیف شوند، آیا شخص ثالثی که این اموال نزد او به امانت گذاشته شده اند، می تواند اعتراض کند؟

خیر، در این حالت، شخص ثالث ذینفع در رفع توقیف نیست و نمی تواند به عنوان معترض ثالث وارد دعوا شود. تنها خود زوج می تواند به توقیف اموال به دلیل مستثنیات دین بودن اعتراض کند.

اگر چکی که زوج به عنوان تضمین به شخص ثالث داده است، برای مهریه توقیف شود، آیا شخص ثالث می تواند اعتراض کند؟

بله، اگر شخص ثالث بتواند ثابت کند که چک به عنوان تضمین به او داده شده و او نسبت به وجه چک دارای حق است، می تواند به توقیف چک اعتراض کند.

اگر مهریه عندالاستطاعه باشد و مالی از زوج توقیف شود، آیا شخص ثالث می تواند به استناد عدم استطاعت زوج، به توقیف مال اعتراض کند؟

خیر، اعتراض ثالث بر مبنای عدم استطاعت زوج قابل پذیرش نیست. در مهریه عندالاستطاعه، بحث عدم استطاعت در مرحله مطالبه مهریه مطرح می شود، نه در مرحله توقیف اموال.

آیا وراث زوج می توانند به توقیف اموال برای مهریه به عنوان شخص ثالث اعتراض کنند؟

اگر بعد از فوت زوج، اموال او برای مهریه توقیف شود، وراث می توانند به عنوان شخص ثالث اعتراض کنند، به شرطی که ثابت کنند اموال توقیف شده جزو ترکه است و آنها نسبت به آن دارای حق هستند. برای دریافت مشاوره درباره مهریه به صفحه مشاوره حقوقی مهریه مراجعه کنید.

اگر ملکی که در رهن بانک است و سند آن در اختیار بانک می باشد، توسط زوجه برای مهریه توقیف شود، آیا زوج می تواند با استناد به در رهن بودن ملک، از طریق شخص ثالث (مثلا برادر خود) نسبت به توقیف ملک اعتراض کند؟

خیر، زوج نمی تواند با واسطه شخص ثالث به توقیف ملک در رهن اعتراض کند. در این مورد خاص، حق اعتراض برای بانک به عنوان مرتهن (صاحب حق عینی) محفوظ است. زوج صرفا می تواند موضوع در رهن بودن ملک را به اطلاع مجری حکم برساند.

آیا پس از فروش مال توقیف شده در مزایده، باز هم امکان اعتراض ثالث وجود دارد؟

خیر، مطابق قانون، اعتراض ثالث باید قبل از فروش مال در مزایده مطرح شود. پس از فروش مال، دیگر امکان اعتراض ثالث به اصل توقیف وجود ندارد و شخص ثالث ذینفع فقط می تواند در صورت اثبات ذیحق بودن، برای مطالبه سهم خود از ثمن معامله اقدام کند.