«سازش» و «میانجیگری» شیوه ای میباشند که دو طرف اختلافات موجود و اختلاف مشکلات را با واسطه گری و مساعدت شخص ثالثی حل و فصل می کنند. اساسی ترین مشخصه این روش، وساطت ، دخالت و مساعدت فرد یا افراد ثالث در حین مذاکرات بین طرفین اختلاف میباشد . مطابق ماده ۱ بند ۲ «قانون نمونه سازش تجاری بین المللی، ” سازش به روندی اطلاق می شود که دو طرف مخالف از فرد یا افراد ثالثی در خواست می کنند که به آنها کمک کنند تا آنها بتوانند اختلافات ناشی از رابطه قراردادی یا حقوقی خود را از طریق دوستانه حل و فصل نمایند و از این جهت فرقی نیست که عبارت «سازش»، «میانجیگری» و یا امثال آن توسط طرفین به کار رفته باشد.

تفاوت سازش و میانجیگری:

نکته حائز اهمیتی که از داوری و رسیدگی قضایی یا سازش را جدا می کند این میباشد که سازش دهنده نمی تواند خود رأسا موضوع اختلاف را حل کنند و یا نظر خود را تحمیل بر دو طرف کنند. سازش دهنده تنها مجاز است که تلاش نماید طرفین اختلاف به یک راه حل دوستانه نائل شوند. در برخی از نوشته ها حسب نقشی که شخص واسط بین طرفین ایفا می کند . «مساعی جمیله»، میانجیگری و سازش تفاوت قائل شده اند. در این دیدگاه، مساعی جمیله زمانی مطرح است که اختلاف موجود بین طرفین به حدی شدت دارد که از انجام هرگونه گفتگو امتناع می کنند. در این روش، شخص واسط تلاش کند که طرفین را پای میز مذاکره حاضر کند، ولی در فرایند و پیشبرد مذاکرات دخالت ندارد. این روش بیشتر برای حل و فصل اختلافات بین دولت ها کاربرد دارد که طرفین به دلیل سیاسی حاضر به گفتگو با یکدیگر نیستند. میانجیگری زمانی مطرح می شود که شخص واسط در فرایند مذاکرات دخالت می کند و به طرفين کمک می نماید که مصالحه کنند، ولی خود راه حل خاصی را به طرفین پیشنهاد نمی کند. در سازش، شخص واسط علاوه بر کمک به طرفین جهت رسیدن به توافق، خود نیز راه حل هایی را به طرفین پیشنهاد می کند. با وجود تفاوت جزئی که بین این اصطلاحات ممکن است وجود داشته باشد، به نظر نمی رسد که تفاوت بین آنها به اندازه ای باشد که نیاز به بررسی جداگانه داشته باشد.

مراحل سازش

برخی از نویسندگان برای سازش و میانجیگری هفت مرحله ذکر کرده اند.

• مرحله اول:
معرفی و ایجاد اعتماد بین طرفین است. در این مرحله میانجی سعی می کند که بی اعتمادی حاصل بین طرفین اختلاف را برطرف نماید و از طریق گفتگو با طرفين اعتماد آنان را جلب کند. در صورتی که تنش بین دو طرف زیاد نباشد، امکان دارد میانجی در محل مناسبی مانند هتل با طرفین گفتگو شود. در صورتی که تنش بالا باشد، میانجی ممکن است ابتدا نتواند جلسه مشترکی بین طرفین ترتیب دهد. در صورت باید از طریق رفت و آمد به اتاق های طرفین سعی کند که دشمنی بین طرفین را کاهش دهد.
• مرحله دو:
تشخیص جدا کردن مسائل و مسائل مورد اختلاف آن از دیگر مسئله هایی میباشد که امکان دارد بین طرفین وجود داشته باشد. در این مرحله میانجی تلاش میکند از طریق گفتگو با طرفین و بررسی اسناد و مدارک، تشخیص دهد که اختلاف های موجود بین طرفین واقعا چیست و آیا موضوع اختلاف از طریق سازش و میانجیگری قابل حل و فصل است یا نه.
• مرحله سوم:
خلاقیت در ارائه پیشنهادها و گزینه های گوناگون برای دو فصل اختلاف است. با توجه به اینکه هر کدام از طرفین ممکن است تنها به وضعیت خود توجه نماید و درک درستی از وضعیت طرف دیگر نداشته باشد، میانجی باید تلاش کند که نگرانی ها و شرایط هر کدام را برای دیگری تشریح نماید، و بیان کند که چگونه راه حل یک طرف برای طرف دیگر می تواند کاملا غیر قابل قبول باشد. با توجه به درک شرایط دو طرف، میانجی باید در ارائه راه حل های مورد قبول طرفین خلاقیت نشان دهد.
• مرحله چهارم:
انجام مذاکرات و اتخاذ تصمیم است. در این مرحله میانجی به طرفین کمک می کند که طرفین گفتگو نمایند و پیشنهادهایی را مورد بررسی قرار داده و نسبت به جرح و تعدیل آن اقدام کنند.
• مرحله پنجم:
تهیه پیش نویس سازش نامه است. این مرحله از مشکل ترین مراحل سازش است. حتی زمانی که طرفین نسبت به امری توافق دارند، ممکن است در مورد نحوه انعکاس آن روی کاغد با هم اختلاف نظر پیدا کنند. میانجی باید تلاش کند که اختلاف سر کلمات و عبارات كل توافق را تحت تأثیر قرار ندهد. توافق مزبور ممکن است به صورت یک قرارداد جداگانه و یا در قالب یا الحاقیه به قرارداد موجود تنظیم شود. چنانچه نمایندگان طرفین اختیارات لازم جهت امضای سازش را داشته باشند، در همان نشست، متن توافق به امضای طرفین میرسد . آنها اختيارات لازم را نداشته باشند، سازش نامه را پاراف کرده و برای امضای مدیران ارشد ارسال می گردد.
• مرحله ششم:
تعیین تکلیف پرونده در مراجع داوری و یا قضایی است. این مرحله زمانی معنا دارد که پرونده قبلا در مراجع داوری یا قضایی مطرح شده است، متعاقبا طرفین توافق کرده اند که اختلافات را از طریق سازش حل و فصل کنند. در صورت تحقق سازش، خواهان باید نسبت به استرداد پرونده اقدام کند.-