شرط داوری به این معنی است که طرفین قراردادهای بین‌المللی با یکدیگر توافق می‌کنند که در صورت بروز اختلاف در قرارداد آن‌ها، این اختلاف را خارج از دادگاه و توسط یک تیم داوری حل و فصل کنند. این شرط ممکن است در قرارداد اصلی ذکر شود یا در سند جداگانه‌ای به توافق طرفین برسد. در این مقاله همراه ما باشید تا با شرط داوری بیشتر آشنا شویم. همچنین در ادامه جایگاه این شرط را در قراردادها، نحوه باطل کردن آن، نحوه وارد کردن اعتراض به رأی داوری و علت ضروری بودن حضور یک وکیل تجارت بین الملل در این شرط را بررسی می‌کنیم.
شرط داوری چیست؟
طبق این شرط آن‌ها باید برای حل اختلاف قراردادی خود، موضوع اختلاف به واسطه یک شخص ثالث به‌عنوان داور یا یک سازمان داوری مورد بررسی قرار بگیرد. اگر این توافق به شکل یکی از شرایط قرارداد بین‌المللی اصلی صورت بگیرد به آن شرط داوری می‌گویند و چنانچه در یک قرارداد و سند مستقل توافق شود به آن قرارداد داوری گفته می‌شود.
جایگاه شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی
شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی در حوزه حل اختلافات قراردادی، بسیار مؤثر است و کارایی زیادی دارد. قراردادهای بین‌المللی همواره به دلایل مختلفی دچار بروز اختلاف می‌شوند. طرح این اختلاف و بحث صلاحیت‌ها برای طرفین قرارداد زمان و هزینه زیادی را هدر می‌دهد. به همین دلیل طرفین قرارداد مایل هستند برای کاهش هزینه‌ها و اجتناب از مراجعه به دادگاه‌های خارجی که با ارکان دادرسی آن آشنایی ندارند، موضوعات اختلافی را به داوری ارجاع دهند. این کار همچنین موجب افزایش سرعت حل اختلاف و راحتی حل آن می‌شود. یکی از قوانین نمونه داوری، قانون آنسیترال است که به‌عنوان قوانین مدرن و جدیدی برای وضع قانون در زمینه داوری و تجارت بین‌الملل کاربرد دارد.
انواع شرط داوری
شرط داوری دارای انواع مختلفی است ک در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
شرط داوری یک نفره
در این شرط داوری، طرفین قرارداد به این توافق می‌رسند که اختلافات را به‌واسطه یک داور حل و فصل کنند. این داور می‌تواند یک شخص مستقل باشد یا از یک موسسه داوری معین، انتخاب شود.
شرط داوری ۲ نفره
شرط داوری ۲ نفره به این معنا است که هر کدام از طرفین قرارداد می‌توانند یک داور را انتخاب کنند. سپس این دو داور یک داور دیگر را انتخاب می‌کنند تا در نقش داور مرکزی برای رسیدگی به مسائل و حل اختلاف مرتبط با قرارداد، عمل کند.
شرط داوری چند نفره
در این نوع شرط داوری، طرفین توافق می‌کنند که یک تیم از چند داور مختلف برای حل و فصل اختلافات تشکیل دهند. این داوران معمولا از حوزه‌های مختلفی مانند فناوری، حقوق و صنعت که با قرارداد مرتبط است، انتخاب می‌شوند.
شرط داوری اختیاری
در این نوع شرط داوری، طرفین قرارداد می‌توانند به‌طور آزادانه و بدون فشار به توافق برسند که اختلافات مربوط به قرارداد را از روش داوری حل کنند. این به آن معنا است که چنانچه یکی از طرفین قرارداد مایل نباشد اختلاف را از طریق داوری حل کند، می‌تواند برای حل اختلاف بین خود و طرف دیگر دادگاه را انتخاب کند.
شرط داوری اجباری
در این حالت طرفین برای حل اختلاف در قراردادهای بین‌المللی توافق می‌کنند که تمام اختلافات و مسائل مربوط به قرارداد را حتما به روش داوری حل کنند. در این صورت، طرفین مجبور هستند برای حل اختلاف شرط داوری را رعایت کند و قادر نیستند به دادگاه مراجعه کنند.
شرط داوری در شرایط ویژه
در شرط داوری ویژه، شرایط خاصی را در نظر می‌گیرند که تعیین می‌کند در چه شرایطی داوری اجباری است و در چه زمان‌هایی استفاده از آین شرط اختیاری است.
کمک گرفتن و دریافت مشاوره از یک وکیل تجارت در این زمینه‌ها می‌تواند در پیش‌برد قراردادهای بین‌المللی بسیار مؤثر واقع شود و شما بتوانید قرادادی حرفه‌ای تنظیم کنید که در تمام موارد کامل و بی‌نقص است.
باطل شدن شرط داوری و قرارداد
چنانچه قراردادی که در آن شرط داوری انجام شده باشد، منحل شود، باعث باطل شدن شرط داوری نمی‌شود. در این صورت، براساس یک‌سری قواعد حقوقی، اصل بر اعتبار مستقل شرط داوری از قرارداد است که به آن در اصطلاح، استقلال قرارداد داوری می‌گویند. در ادامه به برخی از این قواعد اشاره می‌کنیم.
به عنوان مثال طبق بند ۱ ماده ۲۳ قوانین داوری آنسیترال اصلاحی ۲۰۱۰، توافق‌نامه داوری از جهت تشکیل آن به قرارداد دیگری وابسته نیست و حتی در صورتی که قرارداد اصلی میان طرفین آن باطل شود، قرارداد داوری درست است. در این حالت می‌توان، موضوع اختلاف را به قرارداد داوری ارجاع داد؛ اما برای اینکه دچار تفسیرهای متعدد نشوید، حتما در شرط داوری بیان کنید که اعتبار این شرط براساس توافق طرفین قرارداد، از قرارداد اصلی مستقل است و رسیدگی به ادعاهای بطلان قرارداد نیز شامل آن می‌شود؛ زیرا در روند قضایی، بعضی از دادگاه‌ها معتقدند که در داوری داخلی شرط تابع عقد است و چنانچه قرارداد بین‌المللی باطل شود، شرط داوری نیز باطل است. در این صورت داور قادر نخواهد بود به موضوع اختلاف رسیدگی کند و حل و فصل اختلاف در صلاحیت دادگاه است.
نحوه وارد کردن اعتراض به رای داوری
باید گفت که رأی داوری قطعی است و طوری که می‌توان به آرای دادگاه‌های بدوی اعتراض کرد تا در دادگاه ثانویه و تجدید نظر تمام جنبه‌های رأی را مورد بررسی قرار داد، در مورد رأی داوری صدق نمی‌کند. بنابراین به طور کلی رأی داوری قابل اعتراض نیست؛ اما در صورتی که رأی صادر شده بر خلاف قانون باشد، می‌توان در دادگاه نسبت به ابطال رأی داوری، درخواست داد.
در این وضعیت، دادگاه فقط می‌تواند به موارد خاص و اساسی که در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی به آن‌ها اشاره شده است، رسیدگی کند و دادگاه نمی‌تواند سایر اعتراضات دیگر را رسیدگی و بررسی کند. این موضوع اهمیت رأی داوری را نشان می‌دهد که به همین دلیل رأی داوری جزء آرای قطعی محسوب می‌شود.
ضرورت حضور وکیل تجارت بین‌الملل در پروسه داوری
همانطور که گفته شد، داوری یک رسیدگی و بررسی تک‌مرحله‌ای است و رأی صادر شده توسط داور مانند حکم دادگاه تجدیدنظر کاملا قطعی است. با این وجود که درخواست ابطال رأی داوری ممکن است، اما اگر داور قواعد چارچوب اصلی را به صورت کامل رعایت کرده است، رای او را نمی‌توان باطل کرد.
با این تفاسیر ریسک طرفین اختلاف در داوری بالا است مخصوصا که اگر داور به یکی از طرفین وابسته باشد. در زمینه و جریان داوری یک وکیل تجارت بین‌الملل متبحر و متخصص می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد. این وکیل هم می‌تواند در ماهیت پرونده داوری و همچنین در تشریفات و شرایط آن مؤثر واقع شود. برای مثال وکیل می‌تواند بسیاری از مشکلات جریان داوری را شناسایی کند و مستندسازی کند. در این صورت امکان باطل کردن رأی داوری به خاطر همین اقدامات وکیل در مرحله بعدی آسان می‌شود.
نکته اخر اینکه با توجه به اثرات مهمی که شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی دارد، توصیه می‌شود قبل از درج شرط داوری یا قبل از طرح درخواست داوری به داوری یا اگر قصد باطل کردن رای داوری را دارید، حتما از طریق شماره ۰۹۱۲۱۵۷۴۲۹۷ با مشاوران و وکلای تجارت بین‌الملل ما در ارتباط باشید و مشاوره دریافت کنید.
سوالات متداول شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی
شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی چیست؟
شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی به توافقی بین طرفین قرارداد اشاره دارد که در صورت بروز اختلاف، مسئله به جای دادگاه‌های عمومی به داوری ارجاع داده شود. این شرط می‌تواند به تسریع حل و فصل اختلافات کمک کرده و هزینه‌های قضایی را کاهش دهد.
مزایای استفاده از شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی چیست؟
استفاده از شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی مزایای متعددی دارد، از جمله سرعت بیشتر در حل اختلافات، هزینه‌های کمتر نسبت به دادرسی‌های قضایی، محرمانه بودن فرایند داوری، و امکان انتخاب داوران با تخصص خاص در زمینه مورد اختلاف.
نمونه شرط داوری در قرارداد چگونه تنظیم می‌شود؟
نمونه شرط داوری باید شامل جزئیاتی نظیر نام و مکان موسسه داوری، تعداد داوران، زبان داوری، قوانین قابل اجرا و نحوه تعیین داوران باشد. به عنوان مثال: “هر گونه اختلاف ناشی از این قرارداد یا مرتبط با آن، به داوری مرکز داوری بین‌المللی تهران (TACI) ارجاع خواهد شد و مطابق با قوانین داوری آن مرکز حل و فصل خواهد شد.”
آیا شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی از نظر قانونی الزام‌آور است؟
بله، شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی از نظر قانونی الزام‌آور است و دادگاه‌ها به آن احترام می‌گذارند. طبق قانون داوری تجاری بین‌المللی ایران، توافق طرفین برای ارجاع اختلافات به داوری معتبر و قابل اجرا است، مگر اینکه توافق داوری با قوانین عمومی یا اخلاق حسنه مغایرت داشته باشد.
