قصاص مجازاتی است که دین اسلام برای مجرمی که به زندگی و حیات یک انسان پایان داده است، در نظر گرفته شده است. هدف از اجرای قصاص نفس جلوگیری از رفتار‌های انتقام‌جویانه بی حد و مرز، حفظ امنیت اجتماعی و تامین عدالت کیفری است. اجرای قصاص نفس بعد از آوردن مجرم به محل اجرای حکم و خواندن حکم قاضی توسط منشی دادگاه، به اجرا درمی‌آید.
اجرای قصاص نفس به شیوه‌ها و ابزارهای متفاوتی انجام می‌شود. این حکم ممکن است به صورت حلق‌آویز شدن به چوبه دار، شلیک اسلحه آتشین یا اتصال الکتریسیته باشد. همچنین ممکن است قاضی نحوه دیگری را برای اجرای قصاص نفس تشخیص بدهد. در این مقاله جنبه حقوقی این موضوع را که شامل موضوعاتی مثل اجرای حکم، تقاضای اجرا از سوی اولیاء دم و موانع اجرا است را بررسی می‌کنیم.
قصاص نفس
قصاص نفس مجازاتی است که فقط برای یک مصداق به‌کار می‌رود. حکم قصاص نفس تنها برای ارتکاب جرم قتل عمد، مقرر و وضع شده است. پس از ارسال کردن پرونده به اجرای احکام، برای اجرای حکم قصاص نفس، قاضی وظیفه دارد حتمیت و لازم‌الاجرا بودن حکم را مورد تفحص و بررسی قرار دهد و در صورت قطعی بودن حکم و ابلاغ صحیح حکم به مجرم یا وکیل او، دستور اجرای حکم قصاص را صادر کند.
اجرای قصاص نفس
صاحب قصاص نفس که همان اولیای دم مقتول هستند، می‌توانند از قاتل گذشت کنند یا قصاص او را بخواهند. به علاوه، آن‌ها قادرند با مصالحه به دریافت دیه از قصاص کردن مجرم صرف نظر کنند؛ اما در صورتی که اولیای دم مقتول اجرای قصاص نفس را بخواهند، بعد از صادر شدن حکم، اعدام یا قصاص نفس مجرم، بر اساس شرایط بیان شده در قانون مجازات اسلامی اجرا می‌شود.
در ماده ۴۳۶ قانون مجازات اسلامی آورده شده است که قصاص نفس تنها باید به شیوه‌ی متعارفی که کمترین صدمه را به فرد محکوم برساند، انجام شود. بر همین اساس در صورتی که فرد محکوم زن بارداری باشد و حکم او قصاص نفس باشد، باید تا زمانی که طفل را حمل می‌کند، اجرای حکم قصاص را به تاخیر بیندازند. همچنین درصورتی که بعد از متولد شدن طفل امکان از بین رفتن طفل وجود داشته باشد، باید تا زمانی که حیات نوزاد تضمین می‌شود، از اجرای قصاص نفس جلوگیری به عمل آید.
موارد اجرای قصاص نفس
بر اساس ماده ۴۳۸ قانون مجازات اسلامی برای اجرای قصاص نفس باید یک‌سری موارد رعایت شوند. قانون‌گذاران چگونگی اجرا و شرایط قصاص نفس را بیان کرده‌اند. به دلیل این که زندگی و حیات هر انسانی بسیار ارزشمند است و هر فردی که موجب گرفتن جان فرد دیگری می‌شود، سزاوار قصاص نفس و اعدام است، اجرای حکم قصاص نفس لازم است. در زیر برخی قوانین اجرای قصاص نفس آورده شده است:
- اگر پس از اجرای قصاص نفس و اعدام، محکوم علیه زنده بماند، حق قصاص برای صاحب حق قصاص و اولیای دم مقتول محفوظ است. یعنی آن‌ها قادر هستند مجددا قصاص نفس قاتل را درخواست کنند.
- در صورتی که محکوم علیه را به گونه‌ای که صحیح و جایز نیست، قصاص کرده باشند و قاتل آسیب دیده باشد یا شرایط قصاص عضو نیز وجود داشته باشد. قاتل می‌تواند حق قصاص عضو ولی دم را داشته باشد و حق درخواست قصاص نفس نیز برای ولی دم مقتول باقی بماند؛ اما قاتل باید پیش از اجرای قصاص نفس حق خود را بگیرد. یعنی درخواست قصاص عضو ولی دم را بخواهد یا گذشت و مصالحه کند. در صورتی که ولی دم مقتول نخواهد مجددا قاتل را قصاص کند، قاتل حق درخواست قصاص عضو ولی دم را ندارد.
ذکر این نکته لازم است که اگر فرد محکوم علیه برای فرار از قصاص نفس، به مصالحه، گذشت و گرفتن حق خود حاضر نشود، ولی دم مقتول می‌تواند از قاتل شکایت کند. در این صورت، دادگاه مدت مناسبی را مشخص می‌کند و به قاتل فرصت می‌دهد تا طی این مدت به مصالحه، گذشت یا درخواست قصاص عضو اقدام کند. در صورتی که در این مدت اقدام نکند، ولی دم مقتول به تعزیز مقرر در قانون محکوم می‌شود و با درخواست او حکم قصاص نفس اجرا می‌شود که حق قصاص عضو همچنان برای ورثه محکوم علیه، محفوظ می‌ماند.
شما می‌توانید برای آگاهی از سایر شرایط اجرای قصاص نفس، از یک وکیل قتل مشاوره بگیرید.
شیوه و ابزار اجرای قصاص نفس
بعد از صادر شدن حکم توسط قاضی، محکوم به محل اجرای حکم برده می‌شود. سپس حکم به واسطه منشی دادگاه قرائت شده و در نهایت حکم قصاص نفس به اجرا درمی‌آید.
طبق ماده ۱۴ قانون اساسی، ابزار اجرای قصاص نفس ممکن است به صورت به دار آویختن محکوم، شلیک اسلحه و اتصال الکتریسیته به بدن محکوم باشد. به علاوه، ممکن است به تشخیص قاضی صادرکننده رای، حکم به صورت دیگری به اجرا درآید.
در تبصره همین ماده آمده است که اگر در حکم صادر شده، نسبت به نحوه و چگونگی اعدام، قتل و قصاص ترتیب خاصی مقرر نشده بود، محکوم به دار آویخته می‌شود.
بر اساس ماده ۲۶۵ قانون اساسی، ولی دم قادر است شخصا، مباشرت در اجرای حکم را بر عهده بگیرد. در این صورت ولی دم می‌تواند طناب را بر گردن محکوم قرار دهد و زیر پای محکوم علیه را خالی کند تا مجرم در هوا معلق بماند و حیاتش به پایان برسد.
رسیدگی به این گونه پرونده‌ها وظیفه وکیل قتل است و کسانی که با این مسائل درگیر هستند باید با یک وکیل قتل جهت رسیدگی به پرونده مشورت کنند.
موانع اجرای قصاص نفس
موانعی وجود دارند که در صورت بروز، مانع از اجرای قصاص نفس می‌شوند. در این صورت باید تصمیم مقتضی بر حسب مورد، گرفته شود. این موانع عبارتند از:
اعلام گذشت اولیای دم
اولیای دم می‌توانند در هر مرحله از مراحل اجرای حکم یا رسیدگی به پرونده، از اعمال مجازات قصاص نفس صرف نظر کنند. گاهی اولیای دم بدون هیچ دیه‌ای از محکوم علیه گذشت می‌کنند؛ اما گاهی نیز این صرف نظر کردن مشروط به دریافت دیه است. این دیه می‌تواند به مقدار قانونی باشد یا از آن بیشتر یا کمتر باشد. در این صورت موافقت محکوم علیه نیز الزامی است.
عدم درخواست اجرای قصاص نفس
اولیای دم مقتول می‌تواند درخواست اجرای حکم قصاص را نداشته باشند و از فرد محکوم علیه گذشت کنند. به علاوه آن‌ها می‌توانند با مصالحه و توافق با دریافت دیه توافق کنند. که این صورت فرد محکوم علیه علاوه بر پرداخت دیه به چند سال زندان نیز محکوم می‌شود.
پرداخت نشدن فاضل دیه
بر اساس ماده ۲۱۲ قانون مجازات، اگر قاتل از یک نفر بیشتر باشد، اولیای دم مقتول برای قصاص نفس همه قاتلین باید فاضل دیه آن‌ها را پراخت کنند. این ماده در مورد مردی که زنی را به قتل برساند نیز صدق می‌کند.
عدم پرداخت سهم عفو کنندگان
بر اساس ماده ۲۶۴ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که اولیای دم مقتول چند نفر باشپد و بعضی از آن‌ها قصد گذشت از محکوم علیه را اعلام کنند و بعضی دیگر خواهان اجرای قصاص نفس باشند، آن‌هایی که خواهان قصاص هستند باید سهم کسانی را که خواستار گذشت هستند را به محکوم علیه پرداخت کنند. در غیر این صورت از اجرای قصاص نفس جلوگیری می‌شود.
عدم پرداخت سهم متقاضیان دیه
بر اساس ماده ۲۶۴ قانون مجازات، اگر اولیای دم متعدد باشند و برخی خواستار دریافت دیه باشند و برخی خواهان اجرای قصاص باشند، آن‌هایی که خواستار اجرای قصاص نفس هستند باید سهم کسانی را که خواستار دیه هستند بپردازند تا اجرای قصاص نفس مانعی نداشته باشد.
شما می‌توانید برای ارتباط با وکیل قتل و دریافت مشاوره با شماره ۰۹۱۲۱۵۷۴۲۹۷ تماس بگیرید.
