چگونه به اعسار مهریه اعتراض کنیم؟

گاهی اوقات، زوجین با چالش هایی در زمینه پرداخت و دریافت مهریه مواجه می شوند. یکی از این چالش ها، ادعای اعسار از پرداخت مهریه از سوی زوج است. در این شرایط، زوجه برای حفظ حقوق قانونی خود باید با فرایند اعتراض به رای مهریه آشنایی کافی داشته باشد. این مقاله از سایت رضا عبدالمحمد به عنوان راهنمای جامع و کاربردی، شما را با تمامی مراحل و جزئیات این فرایند آشنا می کند. در این راستا، ابتدا به بررسی مفهوم اعسار و شرایط قانونی آن می پردازیم و سپس نقش مهریه در دعوای اعسار را تبیین خواهیم کرد.

در نهایت، فرایند اعتراض به اعسار مهریه، از تنظیم دادخواست تا دفاع در دادگاه تجدید نظر، به طور کامل شرح داده خواهد شد. بر اساس ماده 1082 قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که مالک در اموال خود می کند، در آن بنماید و مطابق ماده 1085 قانون مدنی، زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند.

اعسار چیست و چه شرایطی دارد؟

تعریف قانونی اعسار و تفاوت آن با ورشکستگی

اعسار در لغت به معنای رنج، سختی و نداشتن است. در اصطلاح حقوقی، مطابق ماده 6 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین، قادر به تادیه دیون خود نباشد. به عبارت دیگر، فرد معسر کسی است که اموال کافی برای پرداخت بدهی های خود، از جمله مهریه، ندارد.

تفاوت اصلی اعسار با ورشکستگی در این است که ورشکستگی، همانطور که در ماده 512 قانون آیین دادرسی مدنی آمده، مخصوص تجار و شرکت های تجاری است، در حالی که اعسار می تواند برای هر شخصی که توانایی پرداخت دیون خود را ندارد، اعم از تاجر و غیر تاجر، مطرح شود.

شرایط اثبات اعسار در دادگاه

برای اینکه دادگاه حکم به اعسار زوج بدهد، وی باید شرایط خاصی را اثبات کند. بر اساس ماده 9 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مدعی اعسار باید صورت کلیه اموال خود شامل تعداد یا مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیرمنقول، به طور مشروح، مشتمل بر میزان وجوه نقدی نزد بانکها و یا موسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی، به همراه مشخصات دقیق حسابهای مذکور و نیز کلیه اموالی که او به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد و کلیه مطالبات او از اشخاص ثالث و نیز فهرست نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یک سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را ضمیمه دادخواست اعسار کند.  

علاوه بر این، مطابق ماده 8 قانون مذکور، زوج باید شهادت کتبی حداقل دو شاهد مرد که از وضعیت معیشت و کسب و کار او مطلع هستند را به دادگاه ارائه دهد. این شهود باید گواهی دهند که زوج واقعاً توانایی مالی برای پرداخت مهریه را ندارد. دادگاه نیز پس از بررسی مدارک و اظهارات، در صورت احراز ناتوانی مالی زوج، حکم به اعسار وی صادر می کند.

مهریه و نقش آن در دعوای اعسار

تعریف مهریه و انواع آن

مهریه، مالی است که زوج در هنگام عقد نکاح به زوجه تعهد می دهد. بر اساس ماده 1082 قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که مالک در اموال خود می کند، در آن بنماید. مهریه می تواند عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد. در مهریه عندالمطالبه، زوجه هر زمان که بخواهد می تواند آن را از زوج مطالبه کند، اما در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی زوج است. نوع مهریه و شرایط پرداخت آن در عقدنامه ذکر می شود و در دعوای اعسار نیز نقش مهمی ایفا می کند.

تاثیر اعسار بر پرداخت مهریه

اگر دادگاه حکم به اعسار زوج از پرداخت مهریه صادر کند، این حکم تاثیر مستقیمی بر نحوه پرداخت مهریه خواهد داشت. با توجه به ماده 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، در صورت ثبات شدن اعسار، دادگاه ضمن صدور حکم، به نحوی که هم مدیون متمکن از پرداخت باشد و هم در وضعیت معیشت او خلل وارد نشود، مهلت مناسب یا حکم به قسط بندی مهریه صادر می کند. به این معنا که زوج به جای پرداخت یکجای مهریه، آن را در اقساطی متناسب با وضعیت مالی خود به زوجه پرداخت خواهد کرد.

تعیین میزان و تعداد اقساط با توجه به شرایط مالی زوج و توسط دادگاه انجام می شود. شایان ذکر است رای وحدت رویه شماره 722 مورخ 13/10/1390 هیأت عمومی دیوان عالی کشور بیان می دارد که پرداخت اقساطی محکوم به، بدون رضایت محکوم له، مجاز نیست، مگر در مورد محکومیت های مالی موضوع ماده 277 قانون مدنی (مهریه).

فرایند اعتراض به اعسار مهریه

مهلت و مرجع صالح برای اعتراض

زوجه ای که به حکم اعسار زوج از پرداخت مهریه اعتراض دارد، باید در مهلت قانونی اقدام کند. بر اساس ماده 17 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مهلت اعتراض به حکم اعسار، یک ماه از تاریخ ابلاغ حکم است. مرجع صالح برای رسیدگی به این اعتراض نیز، دادگاه تجدید نظر استان صادرکننده رای بدوی می باشد. (ماده 353 قانون آیین دادرسی مدنی). برای اینکار میتوانید از مشاوره های یک وکیل تجدید نظر نیز استفاده کنید.

نحوه تنظیم دادخواست اعتراض

برای اعتراض به رای مهریه در خصوص اعسار، زوجه باید دادخواست اعتراض خود را به دادگاه تجدید نظر استان تقدیم کند. در این دادخواست، باید مشخصات کامل زوجه (خواهان) و زوج (خوانده)، موضوع خواسته (اعتراض به دادنامه شماره … صادره از شعبه … دادگاه خانواده در خصوص اعسار از پرداخت مهریه)، دلایل و منضمات دادخواست (شامل مستنداتی که ادعای اعسار زوج را رد می کند) و شرح خواسته به طور دقیق ذکر شود.

مدارک و مستندات لازم برای رد اعسار

زوجه برای اینکه بتواند ادعای اعسار زوج را رد کند، باید مدارک و مستندات محکمه پسندی به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اسناد مالکیت اموال زوج: اگر زوج اموالی مانند خانه، زمین، خودرو و غیره به نام خود دارد، زوجه می تواند با ارائه اسناد مالکیت آن ها، تمکن مالی زوج را اثبات کند.
• گردش حساب های بانکی: زوجه می تواند با ارائه پرینت گردش حساب های بانکی زوج، نشان دهد که وی دارای درآمد کافی برای پرداخت مهریه است.
• فیش های حقوقی و قراردادهای کاری: اگر زوج شاغل است، زوجه می تواند با ارائه فیش های حقوقی و قراردادهای کاری او، میزان درآمد وی را به دادگاه نشان دهد.
• شهادت شهود: زوجه می تواند با معرفی شهودی که از وضعیت مالی زوج اطلاع دارند، تمکن مالی او را اثبات کند. شهود باید بتوانند به طور مستدل و مستند، اطلاعات خود را در دادگاه ارائه دهند.

مراحل دادرسی و دفاعیات در دادگاه تجدید نظر

ارائه لایحه دفاعیه و بیان دلایل

پس از تقدیم دادخواست اعتراض، دادگاه تجدید نظر وقت رسیدگی تعیین می کند. در این جلسه، زوجه باید لایحه دفاعیه خود را به دادگاه ارائه دهد. در لایحه دفاعیه، زوجه باید به طور مستدل و مستند، دلایل رد ادعای اعسار زوج را بیان کند. برای مثال، اگر زوجه اسنادی دال بر تمکن مالی زوج دارد، باید آن ها را به همراه لایحه به دادگاه ارائه دهد و به مواد قانونی مرتبط مانند مواد 6، 8، 9 و 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی استناد کند.

نقش وکیل در پرونده های اعسار

پرونده های مربوط به اعسار مهریه، پیچیدگی های خاص خود را دارند. به همین دلیل، استفاده از خدمات یک وکیل مهریه متخصص می تواند بسیار کمک کننده باشد. وکیل با تسلط بر قوانین و رویه قضایی، می تواند زوجه را در جمع آوری مدارک، تنظیم دادخواست و لایحه دفاعیه، و دفاع در دادگاه یاری کند. وکیل همچنین می تواند با ارائه مشاوره های حقوقی دقیق، زوجه را در انتخاب بهترین مسیر قانونی راهنمایی کند. برای مشاوره حقوقی مهریه میتوانید با شماره 09121574297 تماس بگیرید.

صدور حکم و اجرای آن

پس از بررسی مدارک و استماع دفاعیات طرفین، دادگاه تجدید نظر حکم خود را صادر می کند. اگر دادگاه اعتراض زوجه را وارد بداند، حکم اعسار زوج را نقض می کند. در این صورت، زوج مکلف است مهریه را به صورت یکجا (اگر عندالمطالبه باشد) یا مطابق توافق قبلی (اگر عندالاستطاعه باشد) پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت مهریه، زوجه می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، نسبت به توقیف اموال زوج و وصول مهریه خود اقدام کند. این فرایند در مواد 2 و 3 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی (بازداشت محکوم علیه) پیش بینی شده است.

نتیجه گیری و توصیه های نهایی درباره اعتراض به رای اعسار مهریه

اعتراض به اعسار مهریه، فرایندی حقوقی است که نیازمند آگاهی از قوانین و مقررات مربوطه، جمع آوری مستندات کافی و ارائه دفاعیات مستدل در دادگاه است. در این مقاله، تلاش شد تا تمامی مراحل این فرایند به طور کامل و دقیق شرح داده شود. برای موفقیت در این مسیر، توصیه می شود که زوجه از همان ابتدای طرح دعوای مهریه، با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت کرده و از راهنمایی های او بهره مند شود.

همچنین، زوجه باید در حفظ و نگهداری اسناد و مدارکی که می تواند در اثبات تمکن مالی زوج موثر باشد، دقت کافی داشته باشد. در نهایت، ثبت دقیق اموال و دارایی های زوج در زمان عقد می تواند از بروز مشکلات حقوقی در آینده پیشگیری کند.

اگر زوج واقعاً معسر باشد، آیا زوجه هیچ راهی برای دریافت مهریه ندارد؟

 خیر، حتی اگر زوج واقعاً معسر باشد، زوجه همچنان می تواند مهریه خود را دریافت کند، اما نحوه دریافت آن متفاوت خواهد بود. در صورت اثبات اعسار مطلق زوج، مهریه به صورت اقساطی و متناسب با وضعیت مالی او تعیین خواهد شد. در واقع، دین از ذمه زوج ساقط نمی شود بلکه صرفا پرداخت ان تقسیط می گردد. همچنین، مطابق ماده 19 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مرجع اجراکننده رای باید متناسب با وضعیت مالی محکوم علیه و شرایط زمان، مهلت مناسب برای اجرای حکم در نظر بگیرد و یا با اخذ موافقت محکوم له، نحوه پرداخت را به صورت اقساط تعیین نماید.

آیا می توان به جای اعتراض به اعسار، درخواست تعدیل اقساط مهریه را مطرح کرد؟

 بله، در صورتی که حکم اعسار زوج و تقسیط مهریه صادر شده باشد، زوجه می تواند با استناد به تغییر وضعیت مالی زوج، از دادگاه صادر کننده حکم تقسیط، تقاضای تعدیل اقساط مهریه را داشته باشد. البته قبل از آن باید موارد قانونی قسط بندی مهریه انجام شده باشد. به موجب تبصره ماده 11 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، در تمام موارد بالا، هرگاه محکوم علیه علاوه بر مستثنیات دین، اموال دیگری داشته باشد به تقاضای محکوم له و به دستور مرجع صادرکننده اجرائیه، توقیف می شود و محکوم به از محل آن استیفا می گردد.

اگر زوج پس از صدور حکم اعسار، صاحب اموالی شود، تکلیف مهریه چه می شود؟

 اگر زوج پس از صدور حکم اعسار، صاحب اموالی شود که از مستثنیات دین نباشد، زوجه می تواند با معرفی این اموال به دادگاه، تقاضای رفع اثر از حکم اعسار و وصول مهریه از محل اموال جدید را بنماید. بر اساس ماده 23 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مرجع اجرا کننده رای باید به درخواست ذینفع به  میزان محکوم  به از اموالی که محکوم علیه بعد از صدور حکم  اعسار به دست آورده است، استیفا کند.

آیا مهریه عندالاستطاعه قابل قسط بندی است؟

بله، حتی اگر مهریه عندالاستطاعه باشد و زوج توانایی مالی برای پرداخت یکجای آن را نداشته باشد، دادگاه می تواند با احراز شرایط اعسار، حکم به تقسیط مهریه عندالاستطاعه نیز صادر کند. برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله «مهریه عندالاستطاعه و نحوه گرفتن آن » را مطالعه کنید.

در چه صورتی می توان زوج را به دلیل عدم پرداخت مهریه، ممنوع الخروج کرد؟

 بر اساس ماده 23 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مرجع اجراکننده رای باید به تقاضای ذی نفع به  میزان محکوم  به از اموالی که محکوم علیه بعد از صدور حکم  اعسار به دست آورده است، استیفا کند. بر اساس تبصره ماده فوق الذکر، در صورتی که زوج متقاضی اعسار از پرداخت مهریه، ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، صورت اموال خود را ارائه نکند و یا پس از ارائه صورت اموال، زوجه اموال جدیدی از زوج به دست اورد که زوج معرفی نکرده باشد، مطابق قانون زوج ممنوع الخروج می گردد.

آیا در صورت فوت زوج، می توان مهریه را از وراث او مطالبه کرد؟

 بله، مهریه جزو دیون ممتاز است و در صورت فوت زوج، قبل از تقسیم ارث، از ماترک او پرداخت می شود. زوجه می تواند برای گرفتن مهریه خود از ماترک زوج، به طرفیت وراث او اقامه دعوا کند. ماده 226 قانون امور حسبی بیان می دارد که ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای اداء تمام دیون کافی نباشد ترکه مابین تمام  بستانکاران به نسبت طلب آنها تقسیم می شود.  برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله «گرفتن مهریه از ارث» را مطالعه کنید.

اگر زوج مدعی اعسار از پرداخت مهریه شود، چه کسی بار اثبات خلاف ادعای او را بر عهده دارد؟

 مطابق با اصل حقوقی “البینه علی المدعی” در این حالت بار اثبات بر عهده زوجه است. به عبارت دیگر، این زوجه است که باید با ارائه مدارک و مستندات کافی به دادگاه، تمکن مالی زوج را اثبات و ادعای اعسار او را رد کند.

آیا امکان توقیف حقوق زوج برای پرداخت مهریه وجود دارد؟

 بله، بر اساس ماده 96 قانون اجرای احکام مدنی، از حقوق و مزایای کارکنان موسسات دولتی یا وابسته به دولت و شرکت های دولتی و شهرداری ها و بانک ها و شرکت ها و بنگاه های خصوصی و نظائر آن در صورتی که دارای زن یا فرزند باشند یک چهارم الی یک سوم توقیف می شود. بنابراین زوجه می تواند برای وصول مهریه خود، تقاضای توقیف حقوق بابت مهریه را از دادگاه بنماید.  

در صورتی که زوج از ارائه لیست اموال خود به دادگاه خودداری کند، چه ضمانت اجرایی وجود دارد؟

 بر اساس تبصره 1 ماده 20 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، در صورتی که زوج در مهلت مقرر صورت کامل اموال خود را ارائه نکند، دادگاه می تواند او را تا زمان ارائه لیست اموال، بازداشت کند.

آیا امکان صلح و سازش در پرونده های اعسار مهریه وجود دارد؟

 بله، در هر مرحله از رسیدگی به پرونده های اعسار مهریه، امکان صلح و سازش بین زوجین وجود دارد. طرفین می توانند با توافق یکدیگر، در مورد نحوه پرداخت مهریه به توافق برسند و این توافق را در قالب صلح نامه به دادگاه ارائه دهند. دادگاه نیز در صورت تایید، صلح نامه را به عنوان حکم صادر خواهد کرد.