این مقاله از سایت رضا عبدالمحمد به عنوان راهنمایی جامع و کاربردی به بررسی اعتراض به رای بدوی در دعاوی حقوقی، به ویژه در پرونده های مهریه، می پردازد. هدف از نگارش این مطلب، آگاهی بخشی به مخاطبانی است که با مسائل حقوقی خانواده، به خصوص دعاوی مرتبط با مهریه، درگیر هستند.ابتدا به بررسی مهریه و شرایط قانونی مطالبه آن می پردازیم. سپس، مراحل دادرسی در پرونده مطالبه مهریه را شرح خواهیم داد. در بخش های بعدی، جهات و شرایط اعتراض به رای بدوی مهریه، نحوه تنظیم دادخواست اعتراض و مراحل رسیدگی به آن در دادگاه تجدیدنظر بررسی می شود. در نهایت، نکات کلیدی و توصیه های کاربردی را ارائه خواهیم داد.
مهریه و شرایط قانونی مطالبه آن
مهریه، مالی است که زوج در هنگام عقد نکاح به زوجه تملیک می کند یا متعهد به پرداخت آن می شود. مهریه به عنوان یکی از حقوق مالی زوجه، در قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است. بر اساس نوع توافق زوجین در زمان عقد، مهریه می تواند عندالمطالبه یا عندالاستطاعه باشد.
انواع مهریه و احکام مربوط به آن
مهریه عندالمطالبه، مهریه ای است که زوجه هر زمان پس از وقوع عقد نکاح می تواند آن را مطالبه کند و زوج مکلف به پرداخت فوری آن است. در مقابل، مهریه عندالاستطاعه، مهریه ای است که پرداخت آن منوط به استطاعت مالی زوج است. مطابق ماده 1082 قانون مدنی: “به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.” و تبصره آن “چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.” این تبصره به محاسبه مهریه به نرخ روز اشاره دارد و رویه قضایی نیز بر مبنای محاسبه بر اساس شاخص تورم بانک مرکزی استوار است.
شرایط استحقاق زوجه برای دریافت مهریه
مطابق قانون، به محض وقوع عقد نکاح دائم، زوجه مالک مهریه می شود و مستحق دریافت آن است. یکی از مهم ترین مباحث در این زمینه، حق حبس زوجه است.برای اطلاعات بیشتر به صفحه «آیا مهریه زندان دارد؟» مراجعه کنید. ماده 1085 قانون مدنی بیان می کند: “زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد…” این ماده به زوجه حق می دهد تا پیش از دریافت مهریه (در صورتی که حال باشد) از تمکین خاص (برقراری رابطه زناشویی) امتناع کند. البته، اعمال حق حبس شرایطی دارد و در صورت عدم رعایت آن، ممکن است زوجه ناشزه محسوب شود. همچنین، در مواردی مانند بخشش مهریه، در چه شرایطی به زن مهریه تعلق نمیگیرد؟ پاسخ این سوال در بخش های بعد توضیح داده خواهد شد.
مراحل دادرسی در پرونده مطالبه مهریه
برای گرفتن مهریه از طریق دادگاه، زوجه باید مراحل مشخصی را طی کند که در ادامه به تفصیل شرح داده خواهد شد.
نحوه طرح دعوای مطالبه مهریه
برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه، زوجه باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند. مدارک لازم برای طرح دعوا شامل سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی زوجه است. مرجع صالح برای رسیدگی به این دعوا، دادگاه خانواده محل اقامت خوانده (زوج) یا محل وقوع عقد است. همچنین زوجه باید هزینه دادرسی را بر اساس میزان مهریه خواسته شده، ابطال تمبر نماید. مشاوره با یک وکیل مهریه می تواند در این مرحله بسیار راهگشا باشد.
جریان دادرسی و صدور رای بدوی
پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع می شود. قاضی دادگاه با تعیین وقت رسیدگی، طرفین را به جلسه دادرسی دعوت می کند. در جلسه دادرسی، زوجه خواسته خود را مطرح می کند و دلایل و مدارک خود را ارائه می دهد. زوج نیز می تواند دفاعیات خود را بیان کند. در نهایت، قاضی بر اساس مستندات و اظهارات طرفین، رای بدوی را صادر می کند. مطابق ماده 303 قانون آیین دادرسی مدنی، رای دادگاه باید مستدل و مستند به مواد قانونی باشد و به صورت کتبی صادر شود.
شرایط اعتراض به رای بدوی مهریه
حکم صادره در خصوص مهریه توسط دادگاه بدوی، در صورتی که مطابق قانون برای آن امکان تجدید نظر خواهی در نظر گرفته شده باشد، قابل اعتراض است. این اعتراض می تواند از سوی هر یک از طرفین دعوا (زوج یا زوجه) صورت پذیرد.
جهات قانونی اعتراض (واخواهی و تجدیدنظرخواهی)
دو روش کلی برای اعتراض به رای دادگاه وجود دارد: واخواهی و تجدیدنظرخواهی.
واخواهی، اعتراضی است که نسبت به رای غیابی صورت می گیرد. مطابق ماده 305 قانون آیین دادرسی مدنی، محکوم علیه غایب حق دارد به رای غیابی اعتراض نماید. این اعتراض واخواهی نامیده می شود. در مقابل، تجدید نظرخواهی، اعتراضی است که نسبت به رای حضوری یا رایی که واخواهی شده است، صورت می گیرد. بر اساس ماده 331 قانون آیین دادرسی مدنی، آرای مربوط به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر، وقف، ثلث، حبس و تولیت و دعاوی مالی غیرمنقول و مهریه در صورتی که خواسته بیش از مبلغ بیست میلیون ریال باشد، قابل تجدید نظر خواهی هستند.
جهات اختصاصی اعتراض به رای بدوی مهریه
علاوه بر جهات عمومی اعتراض، در پرونده های مهریه، جهات اختصاصی نیز می تواند موجب اعتراض به رای مهریه شود. برخی از این جهات عبارتند از:
- اشتباه در محاسبه مهریه: اگر دادگاه در محاسبه مهریه به نرخ روز یا در اعمال شاخص تورم اشتباه کرده باشد، می توان به رای صادره اعتراض کرد. رویه قضایی و فرمول های مشخصی برای محاسبه مهریه به نرخ روز وجود دارد که دادگاه ها ملزم به رعایت آن هستند.
- عدم توجه به اعسار زوج: اگر زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد و بتواند اعسار خود را با ارائه دلایل و مدارک کافی به دادگاه اثبات کند، دادگاه باید حکم به تقسیط مهریه صادر کند. در صورتی که دادگاه بدون توجه به دلایل اعسار زوج، حکم به پرداخت دفعتاً واحده صادر کرده باشد، زوج می تواند به این رای اعتراض کند. مواد 1، 6، 7 و 9 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به موضوع اعسار و تقسیط محکوم به می پردازد.
- عدم توجه به شرط عندالاستطاعه بودن مهریه: اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زوجه تنها در صورت اثبات استطاعت مالی زوج می تواند آن را مطالبه کند. اگر دادگاه بدون احراز استطاعت مالی زوج، حکم به پرداخت مهریه صادر کرده باشد، زوج می تواند به این رای اعتراض کند. رویه قضایی در خصوص اثبات ملائت زوج در مهریه عندالاستطاعه، نقش مهمی در این زمینه دارد.
- عدم توجه به حق حبس زوجه: اگر زوجه به استناد حق حبس خود، از تمکین خاص امتناع کرده باشد و دادگاه بدون توجه به این موضوع، حکم به تمکین زوجه صادر کرده باشد، زوجه می تواند به این رای اعتراض کند.
مهلت قانونی اعتراض
مهلت واخواهی برای اشخاص مقیم ایران 20 روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور 2 ماه از تاریخ ابلاغ واقعی خواهد بود (ماده 306 قانون آیین دادرسی مدنی). مهلت تجدیدنظرخواهی نیز برای اشخاص مقیم ایران 20 روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور 2 ماه از تاریخ ابلاغ یا انقضای مهلت واخواهی است (ماده 336 قانون آیین دادرسی مدنی).
مرجع صالح برای رسیدگی به اعتراض
مرجع صالح برای رسیدگی به واخواهی، همان دادگاه صادر کننده رای بدوی غیابی است. در حالی که مرجع صالح برای رسیدگی به تجدیدنظرخواهی، دادگاه تجدیدنظر استان است.
نحوه تنظیم و نگارش دادخواست اعتراض به رای بدوی مهریه
برای اعتراض به رای بدوی، باید دادخواست واخواهی یا تجدیدنظرخواهی (حسب مورد) به درستی تنظیم و به مرجع صالح تقدیم شود.
مشخصات دادخواست
دادخواست اعتراض باید شامل مشخصات کامل طرفین دعوا، مشخصات رای مورد اعتراض، جهات اعتراض و خواسته دقیق معترض باشد.
ذکر دلایل و مستندات
در دادخواست اعتراض، باید دلایل و مستندات قانونی به طور دقیق ذکر شوند. استناد به مواد قانونی، رویه قضایی و آرای وحدت رویه مرتبط، اهمیت زیادی دارد. در این مرحله، همراهی یک وکیل تجدید نظر می تواند بسیار موثر باشد.
ضمائم دادخواست
به دادخواست اعتراض باید مدارک و ضمائم لازم، از جمله تصویر مصدق رای بدوی، مدارک اثبات کننده جهات اعتراض و وکالتنامه (در صورت داشتن وکیل) پیوست شوند.
مراحل رسیدگی به اعتراض رای بدوی مهریه در دادگاه تجدیدنظر
پس از ثبت دادخواست تجدیدنظرخواهی، پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان ارسال می شود.
نحوه رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر
در دادگاه تجدیدنظر، به اعتراضات به صورت شکلی و ماهوی رسیدگی می شود. در اکثر موارد رسیدگی بدون تشکیل جلسه دادرسی و بر اساس تبادل لوایح بین طرفین انجام می شود. اما دادگاه می تواند در صورت لزوم، دستور تعیین وقت رسیدگی و دعوت از طرفین را صادر کند.
انواع آرای قابل صدور توسط دادگاه تجدیدنظر
دادگاه تجدیدنظر پس از بررسی پرونده، یکی از تصمیمات زیر را اتخاذ خواهد کرد:
- تایید رای بدوی: اگر دادگاه تجدیدنظر، اعتراض را وارد نداند، رای بدوی را تایید می کند (ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی).
- نقض رای بدوی و صدور رای جدید: اگر دادگاه تجدیدنظر، اعتراض را وارد بداند، رای بدوی را نقض و خود مبادرت به صدور رای جدید می کند (ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی).
- نقض رای بدوی و ارجاع به شعبه هم عرض: در برخی موارد، دادگاه تجدیدنظر ممکن است رای بدوی را نقض و پرونده را برای رسیدگی مجدد به شعبه هم عرض دادگاه بدوی ارجاع دهد (ماده 358 قانون آیین دادرسی مدنی).
نکات کلیدی و توصیه های کاربردی درباره اعتراض به رای بدوی مهریه
در این بخش به نکات کلیدی و توصیه های کاربردی در خصوص اجرا گذاشتن مهریه و اعتراض به رای بدوی آن پرداخته می شود:
اهمیت مشاوره با وکیل متخصص در امور مهریه
با توجه به پیچیدگی های قوانین و مقررات مربوط به مهریه و مراحل دادرسی، مشاوره حقوقی مهریه قبل از هرگونه اقدام حقوقی، به ویژه در مرحله اعتراض به رای بدوی، بسیار حائز اهمیت است.
جمع آوری ادله و مستندات کافی
برای موفقیت در دعوای مهریه، چه در مرحله بدوی و چه در مرحله اعتراض، جمع آوری ادله و مستندات کافی برای اثبات جهات اعتراض یا دفاع از رای صادره، بسیار مهم است.
رعایت دقیق مواعد قانونی
رعایت دقیق مواعد قانونی در تمام مراحل دادرسی، به ویژه در مرحله اعتراض به رای بدوی، ضروری است. عدم رعایت مواعد قانونی می تواند منجر به رد اعتراض و تضییع حقوق فرد شود.
نتیجه گیری
اعتراض به رای بدوی مهریه، یکی از مراحل مهم در فرایند دادرسی این دعوا است. آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به مهریه، جهات و شرایط اعتراض، نحوه تنظیم دادخواست و مراحل رسیدگی به اعتراض، برای احقاق حق در این زمینه ضروری است. توصیه می شود در تمام مراحل دادرسی، از راهنمایی و مشاوره وکیل مهریه بهره مند شوید.
سوالات متداول درباره اعتراض به رای بدوی مهریه
آیا می توان بعد از صدور حکم قطعی مهریه، باز هم به آن اعتراض کرد؟
خیر، پس از صدور حکم قطعی، اصل بر قطعیت آرا است و امکان اعتراض به آن از طریق عادی (واخواهی و تجدیدنظرخواهی) وجود ندارد. مگر در موارد استثنایی از طریق فوق العاده مانند اعاده دادرسی (موضوع ماده 426 قانون آیین دادرسی مدنی) یا اعمال ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری، آن هم در صورت وجود شرایط قانونی و جهات موجه.
اگر زوجه در دادخواست اولیه، مهریه عندالاستطاعه را عندالمطالبه قید کرده باشد، چه وضعیتی پیش می آید؟
در این صورت، دادگاه به نوع مهریه مندرج در سند ازدواج توجه خواهد کرد. اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زوجه باید استطاعت مالی زوج را اثبات کند. در غیر این صورت، دادخواست مطالبه مهریه رد خواهد شد. قید کردن مهریه عندالاستطاعه به عنوان عندالمطالبه در دادخواست، تاثیری در ماهیت مهریه ندارد.
آیا امکان توقیف اموال زوج برای مهریه، قبل از صدور حکم قطعی وجود دارد؟
بله، زوجه می تواند قبل از صدور حکم قطعی، از طریق تامین خواسته، اموال زوج را توقیف کند. مطابق ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان می تواند قبل از تقدیم دادخواست یا ضمن دادخواست راجع به اصل دعوا یا در جریان دادرسی تا وقتی که حکم قطعی صادر نشده است، در مواردی از جمله دعاوی مستند به سند رسمی، درخواست تامین خواسته نماید. مهریه نیز از جمله دعاوی مستند به سند رسمی (سند ازدواج) است و زوجه می تواند برای حفظ حقوق خود، درخواست تامین خواسته و توقیف اموال زوج بابت مهریه را مطرح کند.
در چه صورتی می توان حکم جلب زوج را در پرونده مهریه گرفت؟
بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، پس از صدور حکم قطعی مبنی بر محکومیت زوج به پرداخت مهریه و صدور اجراییه، اگر زوج از پرداخت مهریه امتناع کند و مالی از او جهت توقیف و اجرای حکم در دسترس نباشد، زوجه می تواند درخواست جلب زوج بابت مهریه را از دادگاه صادر کننده اجراییه بنماید. البته، در صورتی که زوج دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند و اعسار او در حال رسیدگی باشد یا حکم اعسار او صادر شده باشد، امکان جلب او وجود ندارد.
آیا مهریه به ارث می رسد؟ نحوه تقسیم آن بین وراث چگونه است؟
بله، مهریه نیز مانند سایر دیون متوفی، به ارث می رسد. اگر زوجه فوت کند، مهریه او به وراثش (مطابق قواعد ارث) به ارث خواهد رسید. اگر زوج فوت کند و مهریه زوجه پرداخت نشده باشد، زوجه می تواند مهریه خود را از ماترک زوج مطالبه کند. مهریه زوجه جزو دیون ممتازه است و قبل از تقسیم ارث، باید از ماترک زوج پرداخت شود.
اگر زوج فوت کند، تکلیف مهریه زوجه چه می شود؟
در صورت فوت زوج، مهریه زوجه از ماترک او پرداخت می شود. همانطور که در سوال قبل اشاره شد، مهریه جزو دیون ممتازه است و قبل از تقسیم ارث بین وراث، باید از اموال متوفی پرداخت شود. برای اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله «گرفتن مهریه از ارث» را مطالعه کنید.
آیا می توان مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کرد؟ شرایط آن چیست؟
بله، در صورتی که زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند از دادگاه تقاضای تقسیط کند. برای این منظور، زوج باید دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد و با ارائه دلایل و مدارک کافی، ناتوانی خود از پرداخت یکجای مهریه را اثبات کند. در صورت احراز اعسار زوج، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر خواهد کرد.
آیا در دوران عقد و قبل از عروسی هم می توان مهریه را مطالبه کرد؟
بله، طبق ماده 1082 قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود. بنابراین، زوجه می تواند حتی در دوران عقد و قبل از عروسی، مهریه خود را (در صورتی که عندالمطالبه باشد) مطالبه کند. ما یک مقاله با موضوع «مهریه در دوران عقد» آماده کرده ایم که میتوانید با مطالعه آن اطلاعات لازم در این باره را به دست آورید.
تاثیر شرط تنصیف اموال در رای دادگاه برای مهریه چیست؟
شرط تنصیف اموال، شرطی است که ضمن عقد نکاح درج می شود و به موجب آن، زوج متعهد می شود که در صورت جدایی (به جز در مواردی که تقاضای طلاق از سوی زوجه باشد)، تا نصف اموالی را که در طول زندگی مشترک به دست آورده است، به زوجه منتقل کند. این شرط ارتباطی به مهریه ندارد و تاثیری در رای دادگاه برای مهریه نخواهد داشت. مهریه یک دین مستقل است که در هر صورت باید پرداخت شود، اما شرط تنصیف اموال، تعهدی جداگانه است که در صورت تحقق شرایط آن، قابل اجرا است.
آیا بخشیدن مهریه تحت شرایط اکراه و اجبار قانونی است؟
خیر، بخشیدن مهریه تحت شرایط اکراه و اجبار، فاقد اعتبار قانونی است. بر اساس ماده 202 قانون مدنی اکراه به اعمالی حاصل می شود که موثر در شخص باشعوری بوده و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید کند به نحوی که عادتاً قابل تحمل نباشد. اگر زوجه بتواند اثبات کند که بخشش مهریه تحت اکراه و اجبار صورت گرفته است، می تواند ابطال آن را از دادگاه درخواست کند.
